Elektrotexnika materiallari

Qattiq dielektriklarda sirt (yuza) orqali elektr o’tkazuvchanlik. 
Dielektrik 
sirtiga chang yoki nam qatlam o’tishi natijasida sirt orqali elektr o’tkazuvchanlik 
sodir bo’lib, uning qiymati mazkur qatlamlar qalinligi bilan aniqlanadi. Suvning 
solishtirma elektr o’tkazuvchanligi yuqori bo’lganligi sababli, uning dielektrik 
yuzasidagi juda yupqa qatlami ham sirt orqali elektr o’tkazuvchanlikning sezilarli 
darajada ortishiga olib keladi.
57
Dielektrikning solishtirma yuza qarshiligini aniqlash uchun halqa 
ko’rinishdagi ikkita elektroddan foydalanish mumkin. 
Bunda dielektrikning yuza qarshiligi 
R
va solishtirma yuza qarshiligi 
R
s
orasidagi bog’lanish quyidagicha bo’ladi: 
,
2
2
1
2
1
2
d
d
In
Ps
r
r
In
Ps
R
s




(2.39) 
bu yerda; 
r
1
d
1
– birinchi ichki halqa radiusi va diametri, m; 
r
2
d
2 
- 
ikkinchi tashqi 
halqa radiusi va diametri, 
m
; 
Agar 
r
2 
– r
1
<< 
r
1
bo’lsa, yuqoridagi ifoda quyidagi ko’rinishda yozilishi 
mumkin:
.
)
(
)
(
)
(
)
(
2
1
1
2
2
1
1
2
d
d
d
d
Ps
r
r
r
r
Ps
R
s








(2.40)
58
Qutbli dielektrikning yuza qarshiligi atrof-muhitning namlik darajasi qancha 
yuqori bo’lsa, shuncha kam bo’ladi. Qutbli dielektrikda chang qatlami yaxshi 
o’tiradi va bu qatlamning to’yinib namlanishi 
R
s
qiymatini keskin tushirib 
yuboradi. G’ovak jismda namlik butun yuza bo’yicha uning hajmiga singib, 
yuzada qo’shimcha suv pardasi hosil qilishi natijasida dielektrikning yuza 
57
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United 
States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 87-bet. 
58
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 39-bet. 

---

72 
qarshiligi pasayib ketadi. Dielektrikning yuza qarshiligini yuvish, issiqda toblash 
va boshqa turli usullar orqali ko’tariladi (2.22-rasm). 
2.22-rasm. Qattiq dielektriklarda sirt elektr o’tkazuvchanligi 
Dielektrik yuzasini tozalash usullaridan biri uni distillangan suvda 
qaynatishdan iboratdir. Dielektrikning yuzasini loklash bilan ham uning yuza 
qarshiligini oshirish mumkin. Agar jism yuzasi turli birikma va iflosliklardan halos 
qilinsa, u katta yuza qarshiligiga erishadi va bu qiymat 
(P
s
)
namlik muhitda ko’p 
o’zgarmaydi. Dielektrik tarkibida dissotsiatsiyalanadigan ionli qo’shimchalar 
bo’lsa, namlik ta’sirida uning solishtirma yuza qarshiligi keskin pasayadi. 
Atrof-muhit havosi tarkibida ma’lum miqdorda suv bug’i bo’ladi. Normal 
sharoitda havoning nisbiy namligi 65% ni tashkil etadi. Dielektrik sirtiga o’tirgan 
yoki unga singigan namlik izolyatsiya qarshiligini keskin (10
6
martagacha) 
pasaytiradi, bu suvning past solishtirma qarshiligi (
P

10
3
–10
4
Om

m) bilan 
tushuntiriladi. Suvda dielektrikka singib borishi natijasida uning tarkibida erkin 
ionlar miqdori ko’payadi. Dielektriklar namlikka bo’lgan chidamliligi jihatidan 
quyidagi uch turga: nam singdiradi yoki namlanadigan; nam singdirmaydigan lekin 
yuzasi namlanadigan; namlanmaydigan va nam singdirmaydigan dielektriklarga 
bo’linadi. So’nggi turdagi materiallar kam uchraydi. Bularga misol tariqasida 
parafin, serezin, ftoroplast kabi qutbsiz dielektriklarni ko’rsatish mumkin. 

---

73 
Metallarning o’ziga nam singdirish qobiliyati ularning tarkibidagi makro yoki 
mikro, yohud submikroskopik bo’shliqlarga bog’liq bo’ladi va u