Elektrotexnika materiallari

 
2.9. Dielektriklarning elektr teshilishi 
Dielektrikka berilgan kuchlanish qiymati oshira borilganda tok oqimi 
yuksalib, elektr energiyasining isrofi ko’payadi. Elektr izolyatsiyasi cheklanmagan 
qiymatdagi o’ta yuqori elektr kuchlanishiga bardosh bera olmaydi. Kuchlanish 
qiymati ko’tarila borishi natijasida dielektrikda teshilish sodir bo’ladi. Bunda 
68
T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 54-bet 

---

86 
dielektrikda tok oqimi keskin ortadi. Teshilish paytida dielektrikda sodir 
bo’ladigan o’ta o’tkazuvchan kanal elektrodlarning qisqa tutashuviga olib keladi. 
Teshilish sodir bo’lgan joyda chaqnash yoki elektr yoyi yuzaga kelib, 
dielektrikning teshilgan qismida erish, kuyish, yorilish va hokazolarni kuzatish 
mumkin. Boshqacha qilib aytganda, elektr maydonida joylashgan dielektrik o’z 
izolyatsion xususiyatini elektr maydoni kuchlanganligining ma’lum qiymatida 
yo’qotadi. Dielektrik hajmining aniq bir qismida keskin o’zgarish ro’y berishi 
oqibatida elektrodlar orasida dielektrik orqali katta tok o’tib, qisqa tutashuv 
hodisasi ro’y beradi (2.28-rasm). 
2.28-rasm. Elektr teshilishning vaqtga bog’liqligi 
Dielektrikning teshilish lahzasidagi kuchlanish teshilish kuchlanishi 
(U
t
)
deyiladi. Elektr maydonning shu lahzaga mos keluvchi qiymati esa dielektrikning 
elektr mustahkamligi deyiladi. Dielektrikning elektr mustahkamligi teshilish 
kuchlanishining dielektrikning teshilish joyidagi qalinligi 
(h)
ga nisbati bilan 
aniqlanadi. 
.
h
U
E
t

(2.53) 
Dielektrikning elektr mustahkamligi 
SN
ga asosan MV/m larda o’lchanadi. 
1 MV/m = 10
3
kV/mm =10
6
V/m
69
69
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 46-bet. 

---

87 
Agar dielektrikda 

, 

r
, tg

qiymatlari qanoatli darajada bo’lmasa, materialni 
ishlatsa bo’ladi, lekin 
E
qiymati qanoatli darajada bo’lmasa, bunday dielektriklarni 
umuman ishlatib bo’lmaydi. Teshilish natijasida dielektrikdan katta tok o’tib, 
elektr texnika uskunasi ishdan chiqadi. Quvvatli generator, transformator va 
kabellarda izolyatsiya teshilish energetik tizim uchun jiddiy falokat hisoblanadi. 
Shuning uchun ham, teshilish nima sababdan kelib chiqishi, izolyatsiya 
kuchlanishning qanday qiymatini ushlay olishini bilish juda zarurdir.