Elektrotehnika va elektronika

  U
R
 = 
R
I
;                
U
L
= 
X
L
I
;              
U
C
=
X
C
I
;                                                       
(2.53) 
Zanjir qisqichlaridagi kuchlanish  quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
 
                        
;
)
(
2
2
IZ
X
X
R
I
U
C
L
                                                          (2.54) 
Aktiv 
R
, induktiv 
X
L
 va sig’im 
X
c
 qarshiliklar ketma-ket ulangan sinusoidal tok zanjiri uchun vektor 
diagrammalar quyidagi uch holat uchun quriladi
:  
1.
 
 (
X
L 
>
 
X
c
)  va  (
U
L 
> 
U
C
) bo‘lganda 
φ
 > 0
  ga teng bo‘lib, zanjir aktiv induktiv xarakterga ega 
bo‘ladi (2.14 – rasm,a); 
2.
 
(
X
L 
<
 
X
c
)  va  (
U
L 
< 
U
C
) bo‘lganda 
φ
 < 0
 ga teng bo‘lib, zanjir aktiv sig‘imiy xarakterga ega 
bo‘ladi (2.14 – rasm, b); 
3.
 
(
X
L 
=
 
X
c
)  va  (
U
L
 = 
U
C
) bo‘lganda 
φ
 = 0
  ga teng bo‘lib, zanjir faqat aktiv xarakterga ega 
bo‘lib qoladi. Bu paytda zanjirda kuchlanishlar rezonansi hodisasi sodir bo‘ladi (2.14 – rasm,c).   

---

42 
 
 
2.14-rasm. Aktiv 
R
, induktiv 
X
L
 va sig’im 
X
c
 qarshiliklar ketma-ket ulangan sinusoidal tok zanjiri 
uchun vektor diagrammalar.
 
 
Kuchlanishlar  rezonansi. 
Kuchlanishlar  rezonansi  payitida  induktiv  va  sig’im  qarshiliklardagi  
kuchlanishlar  zanjirning umumiy kuchlanishi 
U
 dan katta bo’ladi. 
X
L
 induktiv qarshilik 
X
c
 sig’im qarshilikka teng, yani 
X
L
 
=
 X
c
 
 bo’lganda  kuchlanishlar rezonansi sodir 
bo’ladi. 
                   
C
I
X
L
I
X
C
L
1
;
     
                                                           (2.55) 
Zanjirdagi  to’la  qarshilikning  qiymati  aktiv  qarshilikning  qiymatiga  teng  bo’ladi.  Zanjirning  aktiv 
qarshiligi juda kichik  bo’lganda,  zanjirdagi  tok  keskin ortib ketadi. 
Zanjirga  ketma-ket  ulangan  iste’molchilardagi    kuchlanishlar  tushuvi    tok  bilan  qarshilikning 
ko’paytmasiga  teng  bo’ladi.  Shu  sababdan    tok    ortib    ketganda,  kondensator  va    induktiv    g’altak 
klemmalaridagi  kuchlanish  ham  keskin  ortib    ketishi  va  zanjir  klemmalariga  berilagan  umumiy 
kuchlanishdan bir necha marta yuqori bo’lishi mumkin. Kondensator va g’altak klemmalarida shunchalik 
katta  kuchlanish  paydo  bo’lishi  izolyatsiyaning  teshilishiga  hamda  elektr  jihozlarining  yaroqsiz  holga 
kelishiga sabab bo’ladi [1]. 

---

43 
 
2.14.  c  -  rasmda  kuchlanishlar  rezonansi  paytidagi  vektorlar  diagrammasi  tasvirlangan.  Zanjirda 
rezonans hodisasi sodir bo’lishiga sabab bo’ladigan elektr  chastotasiga  zanjirning rezonans chastotasi 
deb ataladi.  
                                               
0
1
C
L
X
X
C
L
          
                               (2.56) 
Ushbu  ifoda  zanjirda  kuchlanishlar  rezonansi  sodir  bo’lishining  sharti  sifatida  induktiv  qarshilik 
sig’im qarshilik bilan o’zaro teng bo’lishi kerakligini ko’rsatadi, yani: 
                                                                      
C
L
1
                                                            (2.57) 
O’ navbatida kuchlanishlar rezonansi paytida to’la reaktiv  qarshilik nolga teng bo’liadi. 
             
0
1
C
L
X
                                                                                     (2.58) 
2.7. R, L va C elementlari elementlari parallel ulangan o’zgaruvchan tok zanjirlarini