Elektrotehnika va elektronika

 
I
AB
  I
BC
  I
CA
 – faza toklari 
I
a
 
 
I
b
  
I
c
 – liniya toklari. 
 
Liniya toklarini hisoblash uchun vektor yoki kompleks shakldagi Kirhgofning 1-qonuni bo‘yicha 
tuzilgan tenglamadan foydalaniladi. 
 

---

57 
 
                                            
                                       
(3.17) 
Uch  fazali  qurilmalarda  uchburchak  usulida  ulash  (shartli  belgilanishi  )  yulduz  usulida  ulashga 
qaraganda  kamroq  qo’llaniladi.  Uchburchak  usulida  ulash  uchun  (3.9–  rasm)  generator  fazalarining 
chulg‘amlari  o‘zaro  ketma-ket  birlashtiriladi,  ya’ni  har  bir  faza  chulg’amining  o‘zidan  oldingi  faza 
chulg‘amning oxiriga ulanadi A bilan Z; B bilan X; C bilan Y. 
Shuning  uchun  generator  faza  chulg’amlarining  EYuKlari  uchburchak  ichida  bir  xil  yo‘nalishda 
bo‘ladi.  Demak,  shu  uchburchak  faza  EYuK  oniy  qiymatlarining  algebraik  yig’indisi  ta’sir  etadi.  Lekin 
e
A
+e
B
+e
C
=0 va shu sababli generator chulg’amlarida tenglashtiruvchi tok paydo bo’lmaydi. 
Chulg’amlarning  ikkita  qismasini  birlashtirishdan  hosil  bo’lgan  umumiy  nuqtalar  liniya  simlari 
biriktiriladi iste’molchilarning fazalariga ulanadi, ya’ni A bilan a, B bilan b va C bilan c. Sistemaning liniya 
simlaridagitok ikkita faza toklari yig’indisiga teng bo’lib, ularning musbat yo’nalishi qarama – qarshi bo’ladi 
(3.10 –rasm ). Demak, liniya simlaridan o‘tuvchi tok tegishli faza toklarining vektor ayirmasiga teng. 
Bu sistemada uchta faza kuchlanishlarini bir vaqtning o‘zida liniya kuchlanishlari tashkil etadi. U
F
=U
L
 
faza toklari ikkita indeks bilan ifodalanadi: I
AB
, I
BC
 va I
CA
. 
 
3.10-rasm. Fazalarni uchburchak usulida ulash. 
Liniya  toklari,  bitta  indeks  bilan  yoziladi:  I
A
,  I
B
  va  I
C
.  Sistemaning  vektor  diagrammasini  tuzishda 
uchta  liniya  kuchlanishlari  asos  qilib  olinadi  (3.10–rasm).  Ular  orasidagi  burchaklar  120
0
  ga  teng. 

---

58 
 
Simmetrik yuklamada faza toklarining vektorlari: I
AB
, I
BC
 va I
CA
 ularni hosil qiluvchi kuchlanishlarga nisbatan 
  burchakka  siljigan  bo’ladi.  Bu  burchakning  qiymati  iste’molchining  reaktiv  va  aktiv  qarshiliklarining 
nisbatiga bog’liq. 
3.11-rasmdan qurinib turibdiki,  liniya  tokitng  vektori  I
A
 ni qurish uchun  I
ab 
ga  (-I
ca
) ni,  ya’ni  I
sa
 ga 
kattaligi jihatidan teng, lekin yo‘nalishi jihatidan unga qarama–qarshi bo‘lgan vektorni qo‘shish lozim. 
Qolgan  ikkita  liniya  toklari  ham  shu  kabi  aniqlanadi.  Simmetrik  yuklamada  faza  toklari  kattaligi 
jihatdan  I
AB

I
BC

I
CA
=I
F
  bo’lib,  shuning  uchun  liniya  toklari  ham  o‘zaro  teng  bo‘ladi:  I
A
=I
B
=I
C
=I
L
  . 
Diagrammada faza va liniya toklarining vektori o‘tkir burchaklari 30
0
 va o‘tmas burchagi 120
0
 li teng yonli 
uchburchak  hosil  qiladi.  Bunday  uchburchaknining  o’tmas  burchagi  uchidan  qarama-qarshi  tomonga 
perpendikulyar tushirib, (3.10-rasm, k-nuqta) quyidagini topamiz:  
                          
2
30
cos
0
L
I
I
         
F
L
I
I
3
                                                           (3.18) 
Demak, uchburchak usulida ulangan uch fazali simmetrik sistemada faza kuchlanishlari bir vaqtning 
o’zida liniya kuchlanishlarini ham tashkil etadi