Elektrotehnika va elektronika

 
 
O’zgaruvchan  tok  zanjirida  aktiv  va  induktiv  qarshilik.   
Har  qanday  induktiv  g’altak  aktiv  va 
induktiv  qarshilikka  ega  bo’lib,  bu    qarshiliklarni  ketma-ket  ulangan  iste’molchilar  deb  hisoblash 
mumkin(2.9-rasm,a).
 

---

34 
 
O’rganilayotgan zanjirdan 
I = I
m
sin
ω
t
 tok  oqib o’tganda aktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuvi 
U
a
 = 
iR
 bilan induktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuvi 
U
L
 = iX
L
 ning yig’indisiga teng bo’ladi. 
 
 
2.9-rasm. O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv va induktiv qarshilik. 
Ushbu zanjir uchun tok va kuchlanishning vektor  diagrammasida gorizantal o’qda ma’lum masshtab 
bilan tok vektorini qo’yamiz  (2.10-rasm.b). Aktiv qarshilikli zanjirda tok va kuchlanish faza bo’yicha o’zaro 
mos  tushgani  sababli  aktiv  qarshilikda  kuchlanish  tushuvi    vektorini    tok    vektori    yo’nalishi  bo’ylab 
yo’naltiramiz. 
Tok  chastotasi  ortgan  sari  induktiv  qarshilik  ham  ko’payadi,chunki  induktiv  qarshilik  –  bu 
induktivlikda o’zgaruvchan tokning o’tishiga, unung o’zgarishiga ko’rsatadigan qarshilik. O’zgarmas tokning 
chastotasi  f=0.  Shuning  uchun  induktivlik  o’zgarmas  tokka  induktiv  qarshilik  ko’rsatmaydi.    induktivlik 
o’zgarmas tokka faqat aktiv qarshikik ko’rsatadi [2] . 
Induktiv  zanjirda  tok  kuchlanishdan  90   burchakka    orqada  qolgani  sababli  induktiv  qarshilikda 
kuchlanish  tushuvi  vektorini  tok  vektoriga nisbatan soat  miliga  teskari  yo'nalishda  90  burchak ostida 
yo’naltiramiz. 
Zanjirdagi  umumiy  kuchlanishni  topish  uchun 
U
a
  va 
U
L
  kuchlanish  vektorlarini  kushamiz.  Natijada 
tomonlari  tegishli 
U
a 
,
U
L
  va  umumiy  U  kuchlanishli  ifodalovchi  kuchlanishlar  uchburchagi  hosil  bo’ladi. 
Ushbu to’gri burchakli uchburchakda  gipotenuzaning kvadrati katetlar kvadratlarining yig’indisiga teng. 
Demak, zanjir  qisqichlaridagi umumiy kuchlanish 
2
2
2
2
L
L
a
X
R
I
U
U
U
                                 
(2.24) 
O’z navbatida zanjirdagi tok 
Z
U
X
R
U
I
L
2
2
 bo’ladi.                                (2.25) 

---

35 
 
Aktiv va induktiv qarshilikli zanjirning vektor diagrammasida tok vektiri   kuchlanish vektoridan 
φ
 
burchakka orqada qoladi. 
Agar  tok  bilan  kuchlanish  orasida  fazalar    siljishi    burchagining    kosinusi    ma’lum  bo’lsa  siljish 
burchagini aniqlash mumkin. Kuchlanishlar uchburchagidagi fazalar siljishi burchagining siljishi kosinusi 
Z
R
U
U
a
cos
                                                                                           
(2.26) 
Demak, qarshiliklar uchburchagidan ham tok va kuchlanish orasidagi  fazalarning siljish burchagini 
aniqlash mumkin. (2.10-rasm.
в
)