Elektrotehnika va elektronika

X
ya.d
  va 
X
ya.q
 – tegishlicha ko‘ndalang va bo‘ylama induktiv qarshiliklar; 
M
sin 
– motorning sinxronlashtiruvchi momenti; 
M
reakt
 – motorda hosil bo‘lgan reaktiv moment. 
Demak,  bunday  motorlarda  sinxronlashtiruvchi  momentdan  tashqari,  reaktiv  moment  ham  hosil 
bo‘ladi. 12.7-rasmda ayon qutbli sinxron motorning burchak tavsifi ko‘rsatilgan.  
12.7-rasmga binoan ayon qutbli sinxron motor eletromagnit momentning maksimumi 90
0
 dan kichik 
bo‘lgan 
θ
 burchagida hosil bo‘ladi. Noayon qutbli sinxron motorlarda 
X
ya.d 
=
 
X
ya.q
 bo‘lgani sababli, reaktiv 
moment hosil bo‘lmaydi.  
 
12.7-rasm. Ayon qutbli sinxron motorning burchak tavsifi. 
 
12.3. Sinxron motorni ishga tushirish. 
Sinxron motorlarni ishga tushirishda qo‘zg‘atgich yakori rotorning qo‘zg‘atish chulg‘amiga oldindan 
ulab  qo‘yiladi  va  stator  chulg‘amini  elektr  tarmog‘iga  ulab  sinxron  motomi  asinxron  motor  singari 

---

165 
 
osongina  ishga  tushiriladi.  Bunda  aylanish  tezligining  ortishi  bilan  qo‘zg‘atish  chulg‘amiga  beriladigan 
o‘zgarmas  tok  ham  asta-sekin  ortadi,  tezlik  sinxron  qiymatga  yaqinlashganda  motor  o‘z-o‘zidan 
sinxronizmga tortiladi [4].
 
Demak,  sinxron  motorlarni  ishga  tushirishda,  asosan,  asinxron  usul  qo‘llaniladi.  Buning  uchun 
sinxron  motorlarning  rotori  o‘zagiga  qo‘zg‘atish  chulg‘amidan  tashqari,  kataksimon  qisqa  tutashgan 
chulg‘am ham joylashtiriladi( 12.8-rasm). 
 
12.8-rasm. Sinxron motorlarni asinxron usulda ishga tushirish. 
 
Bu  chulg‘am  ishga  tushirish  chulg‘ami  deb  ataladi  va  uning  yordamida  sinxron  motor  asinxron 
motor  singari  ishga  tushiriladi.  Buning  uchun,  dastavval,  uning  qo‘zg‘atuvchi  chulg‘ami  razryad 
qarshiligiga tutashtirilib, so‘ngra stator chulg‘ami elektr tarmog‘iga ulanadi. Bunda stator chulg‘amidan 
uch fazali tok o‘tib, natijada 
n = 60f/p
 chvstota bilan aylanuvchi magnit maydon hosil bo‘ladi. Statorning 
aylanuvchi magnit maydonning rotordagi qisqa tutashgan chulg‘am bilan kesilishi natijasida bu chulg‘amda 
EYuK va, demak, tok hosil bo‘ladi. Rotordagi tok bilan aylanuvchi magnit maydon o‘zaro ta’siri natijasida 
rotor