Elektrotehnika va elektronika

 
 
 

---

115 
 
9.4. Sathni o‘lchashlarning elektr vositalari. 
Sezgir elementining turi bo‘yicha sathni o‘lchashlarning elektrli vositalari sig‘imli va konduktometrik 
turlariga bo‘linadi. 
Sig‘imli sath o‘lchagich.
 Ushbu rusumli sath o‘lchagichlarda o‘zgartgichning birlamchi o‘lchagich  
elektr sig‘imli sezgir elementi bilan  suyuqlikning sathi orasidagi bog‘lanishdan foydalaniladi. Konstruktsiya 
sig‘imning sezgir elementi  s koaksialli  joylashgan elektrodlar   aniqlashetsya suyuqlikning  fizik-kimyoviy 
xossalari.  elektr  o‘tkazmaydigan(dielektrik)  suyuqliklar  uchun  sezgir  elementli  sath  o‘lchagichlarda 
tegishli rasmda  tasvirlangan sxemalardan foydalaniladi. 
 
9.3-rasm. Sathni o‘lchash elektrli vositalarining sxemalari. 
 
Sezgir  element  (9.3-rasm,a)  ikkita:  1  koaksial  joylashgan  va  2  qisman  suyuqlikka 
botirilgan(cho‘ktirilgan)  elektrodlardan  iborat.  Elektrodlar  silindrli  kondensatorni  hosil  qiladi,  uning 
elektrodlararo  bo‘shlig‘i  h  balandlikgacha    suyuqlik  bilan,    H-h  bo‘shliq  esa  –  bug‘gazli  qorishma  bilan  
to‘latilgan.    Elektrodlarni  fiksatsiyali(aniq  belgilangan)  holatda  joylashtirish    uchun  3  izolyator  ko‘zda 
tutilgan. 
Elektro‘tkazuvchan suyuqliklar sathni o‘lchash uchun (9.3-rasm,b) rasmda  tasvirlangan  sig‘imnli 
sezgir element bilan jihozlangan sath o‘lchagich qo‘llanadi.
 
Sezgir element ftoroplastli izolyatsiya  2 bilan 
qoplangan  1  metallik  elektrod  ko‘rinishiga  ega.  Elektrod  suyuqlikka  qisman  tushirilgan(cho‘ktirilgan). 
Ikkinchi  elektrod sifatida devor sig‘imi,  agarda    u metalli,  yoki    agarda   sig‘im  dielektrikdan bajarilgan 
bo‘lsa, maxsus metalli elektrod, olinadi. 

---

116 
 
Sig‘imli sath o‘lchagich o‘lchashlarning 0 - 0,4 dan 0-20 m gacha poyonida o‘lchashlarni sathning 
ishchi muhit harorati  -60 dan to +100 
o
C gacha va ishchi muhit bosimi 2,5 – 10 MPa gacha, aniqlik sinflari 
0,5; 1,0; 2,5 qilib ishlab chiqiladi. 
Ko‘rib chiqilgan  sezgir elementlar bazasida  ishlab chiqilgan portlashga xavifsiz  “neftmaxsuloti – 
suv”  suyuqliklar  va  boshqa  turli  qiymatli  nisbiy  dielektrik  singdiruvchanlikka  ega  suyuqliklar  va  boshq. 
bo‘linish sathini signalizatorlari(xabar bergichlari). 
To‘kiluvchan(donador)  muhitlar  sig‘imi,  sathini  o‘lchagich  ishlab  chiqilgan.  Sath  o‘lchagichlarning 
yuqoridagi o‘lchashlar chegarasi 4 – 20 m, aniqlik sinfi 2,5. 
Sathning  konduktometrik  signalizatori(xabar  bergichi).  Ushbu  rusumli  sath  o‘lchagich  
elektro‘tkazuvchan  suyuq  muhitlar  va  to‘kiluvchan(donador)  materiallar  sathni  signalizatsiyasi(xabar 
berishi) uchun mo‘ljallangan.  Suyuqlikning  yuqorigi chegarasidagi sathning signalizatori(xabar bergichi) 
sxemasi (2.6.3-rasm) rasmda keltirilgan.  Sxemaga mos ravishda sath h qiymatga erishganida  1 elektrod 
va  texnologik  asbobning  korpusi  oralig‘idagi    elektrli    zanjir  berkiladi(qisqa  tutashadi).
 
Mazkur  holatda 
o‘zining  kontaktlari  bilan  signal(xabar)  berish  sxemasiga  ulangan    2  rele  ishga  tushadi.
 
To‘kiluvchan(donador)  muhitlar  sathning  konduktometrli  signalizatori(xabar  bergichi)  ishlashi  qarab 
chiqilganlarga  o‘xshash bo‘ladi.  Konduktometrli signalizatori(xabar bergichi)da qo‘llanadigan elektrodlar  
maxsus  markali  po‘latdan    yoki  ko‘mirdan  tayyorlanadi,  bunda  ko‘mirli  elektrodlar  faqatgina  suyuq 
muhitlar sathnini o‘lchashda qo‘llanadi.