Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

10.11.  Filtrlarning  silliqlash  xususiyati
Induktivli  filtr  yuklamaga  ketma-ket  ulangan  L  drosseldan
iborat.  10.16-rasm  drosselni  silliqlash  xossasi  to‘g‘rilangan
kuchlanishning  o‘zgaruvchan  tashkil  etuvchisining  o‘zgarish-
lariga to‘sqinlik qiluvchi undagi o‘zinduksiya EYK larining vujudga
kelishiga asoslangandir.
Drosselning  X
L
=
p
L  qarshiligi  tokning  o‘zgarmas  tashkil
etuvchisi  uchun  nolga  teng  (bu  yerda  
p
= 2f
p
= 2mf
c
= m
s
),
tokning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi uchun esa nolga teng
emas va drossel qarshiligida kuchlanishni o‘zgaruvchan tash-
kil  etuvchisining  pasayishiga  ega  bo‘lamiz.  Pulsatsiyalarni
yaxshi  silliqlash  uchun  drosselning  induktiv  qarshiligi  R
y
yuklama  qarshiligidan ko‘p  martaga katta  bo‘lishi kerak  (ya’ni
X
L
q
p
L>>R
y
),  u  holda  bunday  filtrning  silliqlash  koeffitsiyenti
quyidagiga teng bo‘ladi:
ω



2
2
.
c
y
p.kir
c
p.chiq
y
(m
L)
R
К
K
К
R
10.16-rasm. Induktivli  filtr.
L
U0
Uy
Ry

---

221
Bunda  filtrning  aktiv  qarshiligini  e’tiborga  olmaymiz
(R
dr
= 0).
Odatda, to‘g‘rilash sxemasini va yuklamada ruxsat etiladigan
pulsatsiya  koeffitsiyentini  bilgan  holda  K
s
  silliqlash  koeffi-
tsiyentini  oson  aniqlash  mumkin.  Filtr  drosselning  zarur  in-
duktivligi  quyidagi formuladan  aniqlanadi:



y
2
C
1.
C
R
L
K
m
Induktivli  filtrlarni  katta  quvvatli  ko‘p  fazali  to‘g‘rilagich-
larda  va  uncha  katta  bo‘lmagan  R
y
  yuklama  qarshiliklarida
qo‘llash  mumkin,  bunda  filtr  induktivligi  kichik  gabaritga  ega
bo‘ladi va undagi aktiv yo‘qotishlarni e’tiborga olmaslik mumkin.
Induktivli filtrlar quyidagi kamchiliklarga ega:
1)  yuklama  toki  keskin  o‘zgarganida  drosselda  katta
o‘zinduksiya  EYK  vujudga  keladi,  bu  drossel  chulg‘amlarida
izolatsiyalangani  uchun  xavfli  bo‘lgan  ortiqcha  kuchlanishni
keltirib chiqaradi;
2)  yuklama  toki  o‘zgarganida  bunday  filtrning  silliqlash
prinsiði  o‘zgaradi,  chunki  (2.25)  formulaga  muvofiq  drossel
induktivligi R
y
 yuklama qashiligiga bog‘liq.
Afzalliklari esa, oddiyligi, kichik quvvat yo‘qotishlari va kuch-
lanishning chiqishida kam o‘zgarishidan iborat.
Sig‘imli filtrning ishlash prinsiði quyidagicha: to‘g‘rilagichda
kuchlanish  ortganida  kondensator  elektr  energiyani  yig‘adi,
to‘g‘rilagichdagi  kuchlanish  kamayganda  esa  kondensatorda
yig‘ilgan  energiya  yuklama  orqali  zaryadlanadi  (10.17-rasm).
Pulsatsiyani  aniqlash  uchun  kondensatorning  sig‘im  qarshiligi
yuklama qarshiligidan sezilarli kichik bo‘lishi kerak:
X
S
  =  1/(
S
S)<<R
y
.

---

222
U  holda  kondensator  yuklamani  shuntlagandek  bo‘ladi,
shuning  uchun  tokning  o‘zgaruvchan  tashkil  etuvchisining
katta  qismi  kondensatordan  oqib  o‘tadi,  bunda  o‘zgarmas
tashkil etuvchi uchun kondensatorning qarshiligi X
s
=

 bo‘ladi
va o‘zgarmas tashkil etuvchi yuklama orqali oqib o‘tadi. To‘g‘ri-
lagich  sig‘im  filtrga  ishlaganda  kuchlanishning  o‘zgaruvchan
tashkil  etuvchisining  amplitudasi    kesish  burchagiga  bog‘liq
bo‘ladi,  u  holda


0
01
,
m
f
U
H
U
r C
bu yerda, H — ma’lum qiymatda H = f (A) grafik bog‘liqlikdan
aniqlanadigan va  kesish burchagiga  bog‘liq bo‘lgan parametr.
U  holda  S — filtr  chiqishidagi  pulsatsiya  koeffitsiyenti  quyida-
gicha ko‘rinishda bo‘ladi:



01
0
.
P.CHIQ
m
f
H
U
K
r
C
U
Sig‘im  bo‘lganida  to‘g‘rilagich  chiqishida  pulsatsiya  koef-
fitsiyenti quyidagiga teng bo‘ladi:
K
P.KIR
= 2/(m
2
—1).
U  holda  sig‘imli  filtrning  aniqlash  koeffitsiyenti  quyidagiga
teng bo‘ladi:
10.17-rasm. Sig‘imli filtr.
U
0
C
Ry
Uy

---

223



2
2
1
.
C
f
/(
)
m
K
H/(r
C)
Odatda,  yuklamadagi  pulsatsiya  koeffitsiyenti  aniq  bo‘ladi,
bunda filtrning zarur sig‘imi quyidagi formuladan aniqlanadi:
S = N/(r
f
  ·K
P.chiq
).
Bundan  ko‘rinadiki,  m  ning  ortishi  bilan  induktiv  filtrning
silliqlash  koeffitsiyenti  ortadi, sig‘imli  filtrning  silliqlash  koeffi-
tsiyenti  esa  kamayadi,  shuning  uchun  sig‘imli  filtrlar  bir  fazali
toklarni to‘g‘rilashda va katta yuklama qarshiliklarda qo‘llaniladi,
chunki R yuklama qarshiligi ortganda filtrning silliqlashi ortadi.
Sig‘imli filtrning afzalliklari oddiyligi va kichik quvvat yo‘qo-
tishlari hisoblanadi.
Sig‘imli filtr quyidagi kamchiliklarga ega:
1)  sig‘imli  filtr  to‘g‘rilagich  diodlariga  qo‘yiladigan  teskari
kuchlanishning ortishiga olib keladi;
2)  yuklama  toki  katta  bo‘lganida  filtrga  katta  sig‘im  kerak
bo‘ladi, aks holda yuklamadagi kuchlanish kondensatorning tez
zaryadsizlanishidan  kelib  chiqadigan  yuklama  tokining  ortishi
bilan  keskin  kamayib  ketadi;
3)  ko‘p  fazali  to‘g‘rilash  sxemalarida  bunday  filtr  qo‘yilsa,
kesish  burchagi  keskin  kamayib  ketadi  va  faza  o‘tkazib
yuborilishi  mumkin,  ya’ni  to‘g‘rilagich  diodlaridan  biri  tokni
o‘tkazmaydi;
4)  kondensatorning  zaryadlanish  toki  katta  va  to‘g‘rilagich
orqali  oqib  o‘tadi,  bunda  diod  tokining  kesish  burchagi  kuchli
kamayadi;
5)  to‘g‘rilagich  diodlari  orqali  faqat  to‘g‘rilagich  kichik
ichki  qarshiligi  orqali  chegaralanadigan  katta  tok  amplitudasi
o‘tadi.

---

224