Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

Karkas. U o‘ram uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va o‘ram-
ning  mexanik  mustahkamligi  va  bikirligini,  chiqishlar  va  o‘zak-
ning  mahkamligini  hamda  shassiga  qulay  mahkamlanishini
ta’minlashi  kerak.  Karkas  uchun  material  induktivlik  g‘altagiga
qo‘yilayotgan  talablardan  kelib  chiqqan  holda  tanlanadi,  ya’ni
karkas  dielektrigidagi yo‘qotishlarning  ruxsat  etilgan qiymati  va
tashqi  ta’sirlar  (temperatura,  namlik  va  boshqalar)  natijasida
karkas geometrik o‘lchamlari o‘zgarishi. Katta quvvatli tebranma
konturlarda ishlatiladigan induktivlik g‘altaklari yana elektr jihati-
dan ham mustahkam bo‘lishi talab qilinadi.

---

163
Induktivlik  g‘altaklari  konstruksiyasi  va  karkas  o‘lchamlari
turlicha  bo‘lishi  mumkin.  Karkaslar  yuqori  chastotali  press
kukunlar,  keramika,  polistirol  va  yuqori  chastotali  dielek-
triklardan tayyorlanadi. Keramikadan yasalgan yig‘ma karkaslar
glazur  yordamida  yopishtiriladi,  so‘ngra  kuydiriladi.  Keramik
karkaslar  uchun  radiofarfor,  ultraradiofarfor  va  steatit  qo‘lla-
niladi.
Karkasdagi  kanavkalar  o‘ramlarni  siljishiga  olib  keladigan
mexanik  ta’sirlarni  kamaytirish  natijasida  induktivlik  barqaror-
ligini oshirishga olib keladi. Kanavkali karkaslarda o‘ramlar uchun
yo‘qotishlarning ortishiga olib keladigan misli kumushlangan izo-
latsiyasiz simlar qo‘llaniladi. Sim chiqishlarini mahkamlash uchun
karkasda yoki tirqish, yoki montajli lepestok hosil qilinadi.
O‘ram.  O‘rta  va  uzun  to‘lqin  diapazonida  ishlaydigan
g‘altaklar, odatda,  linsentrat sim, qisqa to‘lqinli  g‘altaklar uchun
esa  bir  tolali  emallangan  simlar  qo‘llaniladi.  Linsentrat  —  bu
iðak  bilan  izolatsiyalangan,  emal  bilan  qoplangan  diametri
0,07—0,2  mm  bo‘lgan  katta  miqdordagi  (7  tadan  119  tagacha)
mis simlardan o‘ralgan o‘ram.
Ekran. Ba’zi alohida tizimlar orasidagi parazit aloqalarni va
tashqi  magnit  maydonlar  ta’sirini  kamaytirish  maqsadida,  in-
duktivlik g‘altaklari  berk  metall  elektr o‘tkazuvchi  ekranlar  bilan
himoyalanadi.
O‘zgaruvchan  magnit  maydoni  ta’sirida  ekranda  uyurma
toklar  induksiyalanadi.  Ular  o‘z  navbatida  dastlabki  maydonga
qarama-qarshi yo‘nalgan magnit maydon hosil qiladilar. Natijada
g‘altak  tashqi  magnit  maydonining  ta’siri  sustlashadi.  Ekran
materialining  solishtirma  elektr  qarshiligi  qancha  kichik  bo‘lsa,
bu maydon shuncha katta bo‘ladi. Ekran ta’sirida yo‘qotishlar va
g‘altakning  xususiy  sig‘imi  ortadi,  induktivligi  esa  kamayadi.

---

164
Ekran  tayyorlashda  kichik  elektr  qarshilikka  ega  bo‘lgan  mate-
riallar  —  mis,  latun  va  aluminiy  qo‘llaniladi.
Radio  qabul  qilgich  va  uzatish  qurilmalarida  ko‘pincha
induktivligi  boshqariladigan  g‘altaklar  qo‘llaniladi.  Chunki  ular
keng  diapazon  polosasida  tebranma  konturni  sozlovchi  asosiy
qism  hisoblanadilar.  Bunday  g‘altak  o‘ramlarining  bir  qismi
katta  diametrli  o‘zakka,  qolgan  qismi  esa  —  kichik  diametrli
karkasga o‘raladi. Kichik g‘altak kattasining ichiga joylashtiriladi va
o‘qi katta g‘altak o‘qiga perpendikular joylashgan valikka mah-
kamlanadi, o‘ram chiqishlari esa ketma-ket ulanadi. Valik bural-
ganda  g‘altaklarning  o‘zaro  ta’siri  o‘zgaradi  va  natijada  induk-
tivlik ham o‘zgaradi.