Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

Guk qonuniga binoan, nisbiy deformatsiya kuchlanishga to‘g‘ri
proporsional bo‘ladi:
 



,
l
l
K
bu yerda, K — elastiklik moduli.
Bir tomonlama cho‘zilish deformatsiyaning sodda turi  hisob-
lanadi. Bu vaqtda elastiklik moduli K — Yung moduli (K=E) deb
ataladi.  Yung  moduli  son  jihatidan  jism  uzunligi  2  baravarga
uzunlashishi (qisqarishi) yuz beradigan kuchlanishga teng bo‘ladi:
l = l bo‘lganda E = .
Mustahkamlik.  Kuchlanishning  deformatsiyaga  chiziqli
bog‘liqligi, ya’ni Guk qonuni faqat ma’lum chegaralarda saqlanib
qoladi.  Ma’lum  
T
  qiymatga  yetganda,  deformatsiya  chiziqli
qonunga  nisbatan  tezroq  o‘zgara  (orta)  boshlaydi.    
T
  bo‘l-
ganda, kuchlanish ta’siri to‘xtatilgach namuna shakli tiklanmaydi.

T
  kuchlanish  sizilish  chegarasi  deb  ataladi.  Mexanik  kuchla-
nishning yanada kuchaytirilishi namunaning buzilishiga olib keladi.
Bu  jarayon  mustahkamlik  chegarasi 
must

  deb  ataluvchi  kuch-
lanish qiymatida sodir bo‘ladi. Shisha, keramika kabi materiallarda
plastik  deformatsiya  kuzatilmaydi  va  namuna  shu  zahotiyoq
buziladi: 
T
must



. Bunday moddalar mo‘rt deb ataladi. Mo‘rt
materiallar qisqa  vaqtli yuklamalar ta’sirida ham  oson buziladi.
Ko‘pgina polimerlarda esa, aksincha, plastik deformatsiya oralig‘i
juda keng bo‘lib, 
must
T



 bir necha o‘n martaga yetishi mum-
kin. Shuning uchun ular plastik moddalar deb ataladi.

---

21
Har  bir  material  cho‘zilganda  (
ch

),  siqilganda  (
s
 ),  egil-
ganda (
e

) o‘zining mustahkamlik chegarasiga ega bo‘ladi. Metal-
larda bu uch turdagi mustahkamlik chegarasi bir xil tartibga
ega bo‘ladi. Dielektriklarda esa ular kuchli ravishda farqlanadi:
)
,
(
e
ch
s




. Mustahkamlik chegarasi mexanik kuchlanish bir-
ligi — paskallarda (Pa) o‘lchanadi.
Mexanik mustahkamlik moddadagi molekula bog‘lanish turiga
bog‘liq bo‘ladi: kovalent bog‘lanishga ega kristallar (olmos, krem-
niy, germaniy) eng katta va molekular bog‘lanishga ega kristallar
(parafin) eng kichik qiymatga ega bo‘ladi.
Metall  o‘tkazgichlarning  mexanik  xossalari  ko‘p  darajada
mexanik va temperatura jihatidan ishlov berishga, kiritma mav-
judligiga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Kuydirish (keyingi sovitish
yo‘li bilan bir necha yuz darajagacha qizdirish) 
p
  qiymati 
l
l

ning sezilarli kamayishi va ko‘payishiga olib keladi.
Uyushqoqlik. Uyushqoqlik (yoki ichki ishqalanish) deganda
suyuqlik  (va  gazlar)  ning  suyuqlikning  bir  qismi  ikkinchisiga
nisbatan siljiganda qarshilik ko‘rsatish xossasi tushuniladi. Suyuq-
liklarning  bu  xossasi  son  jihatidan  uyushqoqlik  koeffitsiyenti  
(yoki oddiy uyushqoqlik) bilan aniqlanadi. Uyushqoqlik Paskal·s
(Pa·s) birligida o‘lchanadigan dinamik uyushqoqlik hamda kvadrat
metrning  sekundga  nisbati  (m
2
/s)  bilan  o‘lchanadigan    ning
suyuqlik zichligiga nisbati bilan aniqlanadigan kinematik uyush-
qoqlik turlariga bo‘linadi. Masalan: suv va spirtning uyushqoqligi
glitserin va surtiladigan hamda shimdiriladigan moylarning uyush-
qoqligiga nisbatan ming marta kichik.
Temperatura ortgan sari uyushqoqlik kuchli ravishda kamayadi.
Temperatura 0°C  dan 100°C  gacha o‘zgartirilganda  moylarning
uyushqoqligi yuz martaga kamayadi. Shuning uchun surtiladigan

---

22
va shimdiriladigan izolatsion materiallar qizdirilgan holatda, ular
juda kichik g‘ovaklarni ham to‘ldira oladigan holatda quyiladi.