Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

8.3.  Yuqori  chastota  induktivlik  g‘altaklari
Yuqori chastota induktivlik g‘altaklari chulg‘am ko‘rinishida
ishlanadi va yuqori chastotali elektromagnit maydonni to‘plashga
mo‘ljallanadi. Chastotalar diapazoniga qarab induktivlik g‘altak-
lari  uzun  to‘lqinli —  UT,  o‘rta  to‘lqinli  — O‘T,  qisqa  to‘lqinli
— QT va ultraqisqa to‘lqinli — UQT bo‘ladi va shunga bog‘liq
holda ularning konstruksiyasi shakllari, ishlab chiqarish materiali
va texnologiyasi tanlanadi.
Vazifasiga qarab kontur induktivlik g‘altaklari, aloqa g‘altak-
lari, variometrlar va yuqori chastota drossellarga bo‘linadi.
Tuzilishiga  ko‘ra  g‘altaklar  karkassiz  yoki  karkasli,  o‘zakli
yoki  o‘zaksiz,  ekranli  yoki  ekransiz,  bir  qatlamli  yoki  ko‘p
qatlamli,  silindrsimon,  yassi  yoki  toroidal,  texnologik  ishlani-
shiga  qarab  esa  kuydirilgan,  o‘ralgan,  bosma  va  yupqa  pardali
bo‘lishi mumkin.
Yuqori chastotali induktivlik g‘altagi nostandart buyum bo‘-
lib,  alohida  hol  uchun  ularning  konstruksiyasi  berilgan  elektr
parametrlari  bo‘yicha  hisoblab  chiqiladi.  Bu  parametrlarning
asosiylari  nominal  induktivlik,  induktivlikning  ruxsat  etilgan
chetlanishlari,  asillik,  temperaturaga  barqarorlik  va  xususiy
sig‘imdan iborat.
G‘altakning nominal induktivligi u qo‘llanilayotgan to‘lqin-
lar diapazoniga bog‘liq. UQT g‘altaklari uchun induktivlik mikro-
genrining  o‘ndan,  yuzdan  bir  ulushlariga,  qisqa  to‘lqin  va
o‘rtacha  to‘lqin  g‘altaklari  uchun  —  bir  va  yuzlab  mikrogenri,
uzun  to‘lqin  g‘altaklari  uchun  esa  —  birlik  genrilarni  tashkil
etadi. Qandaydir zanjirlarda yuqori chastota tokini kamaytirishga
mo‘ljallangan  drossel  induktivligi  o‘nlab  mikrogenrini  tashkil
etadi.

---

167
Cheksiz  uzun  solenoid  (g‘altak)  yoki  toroid  g‘altak  induk-
tivligi  (mk  Gn) 
l
N
D
L
/
10
3
2
2
2




  formula  orqali  hisob-
lanadi (bu  yerda, D — karkas diametri  (sm);  l —  o‘ram uzunligi
(sm);  N  —  o‘ramlar  soni).
Amalda g‘altak o‘ramining diametri va uzunligi bir-biriga yaqin
bo‘ladi, natijada ularning magnit maydoni to‘la berk bo‘lmaydi
va magnit energiyaning bir qismi fazoga tarqaladi. Buni hisobga
olish uchun keltirilgan formulaga sochilish koeffitsiyenti kiritiladi:
3
2
0
3
2
2
3
2
2
2
10
10
)
/
(
/
10











DN
L
DN
l
D
k
l
N
D
k
L
,
bu yerda L
0
 — g‘altak shakli, ya’ni l/D nisbatga bog‘liq bo‘lgan
o‘lchamsiz  koeffitsiyent. Bir  qatlamli  g‘altaklar uchun  L
0
  koef-
fitsiyentning  l/D  ga  bog‘liqligi  8.1-rasmda  ko‘rsatilgan.  8.2-
8.1-rasm. Bir qatlamli g‘altaklar uchun L
0
 koeffitsiyentining
l/D nisbatga bog‘liqligi.
L
0
L
0
3
5
7
9
11
13
15
17
19
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 2 3 4 5 6 7 8 9

---

168
rasmda  shunga  o‘xshash  bog‘lanish  ko‘p  qatlamli  g‘altaklar
uchun  keltirilgan.  Bundagi  bog‘lanish  l/D  nisbatning  o‘zgari-
shiga  moslab  berilgan,  bu  yerda  t  —  chulg‘amning  chuqurligi
(qalinligi)  (sm);