Elektronika va elektr texnikasi fakulteti Materialshunoslik va yangi materiallar texnalogiyasi yo’nalishi

Elektronika va elektr texnikasi fakulteti

Materialshunoslik va yangi materiallar

texnalogiyasi yo’nalishi

3-20 guruh talabasi

Malikov Chinnibekning “Mexanika”

fanidan 1-labaratoriya mashg’uloti  

Ishning maqsadi. Mexanizmning sxemasini chizish va uning tuzilishini analiz qilish. Ishni bajarish uchun har bir talabaga bitta model va istalgan bir mexanizmning kinematik sxemasi beriladi. Mexanizmning geometrik parametrlarini o‘lchash, sxemasini chizish va uni tekshirish usullari modeldan, sxemani to‘g‘ri o‘qiy bilish va tekshirish usullari esa kinematik sxemadan o‘rganiladi.

• Ishning maqsadi. Mexanizmning sxemasini chizish va uning tuzilishini analiz qilish. Ishni bajarish uchun har bir talabaga bitta model va istalgan bir mexanizmning kinematik sxemasi beriladi. Mexanizmning geometrik parametrlarini o‘lchash, sxemasini chizish va uni tekshirish usullari modeldan, sxemani to‘g‘ri o‘qiy bilish va tekshirish usullari esa kinematik sxemadan o‘rganiladi.
• Kerakli asbob va uskunalar. logarifmik lineyka, chizmachilik asboblari, transportir, hisobot varag‘i.

1 – LABORATORIYA IShI
TEKIS KO‘P ZVENOLI RICHAGLI MEXANIZMLARNING TUZILIShI VA KLASSIFIKATSIYASI
QISQACHA NAZARIY MA’LUMOT
Kinematik zanjir. Kinematik juft yordamida o‘zaro bog‘lanib harakatlanuvchi zvenolar sistemasi kinematik zanjir deyiladi. Barcha kinematik zanjirlar tekis va fazoviy gruppalarga bo‘linadi. Kinematik zanjirlarning bitta zvenosi ma’kamlanganda qolgan zvenolar shu zveno tekisligiga parallel va tekislik bo‘yicha harakatlansa, u tekis kinematik zanjir bo‘ladi. Kinematik zanjirlar oddiy va murakkab bo‘ladi. Har bir zvenoda kinematik juftlar soni ikkidan oshiq bo‘lmagan zanjir oddiy kinematik zanjir deyiladi (1 – shakl, a). Har bir zvenoda kinematik juftlari soni ikkidan ortiq bo‘lgan zanjir murakkab zanjir deb ataladi. (1 – shakl, b). Oddiy va murakkab zanjirlar, o‘z navbatida, ochiq va yopiq zanjirlarga bo‘linadi. Bitta kinematik jufti bo‘lgan zvenoli zanjir ochiq oddiy (1– shakl, a) va ochiq murakkab (1 – shakl, b, v) kinematik zanjir deyiladi. Har bir zvenosining kinematik juftlari soni ikkitadan kam bo‘lmagan zanjir yopiq oddiy (1 – shakl, g) va yopiq murakkab (1 – shakl, d, ye) kinematik zanjir deb ataladi. Yopiq kinematik zanjirning bitta zvenosi qo‘zg‘almas (stoyka) qilinib yetakchi zvenoga harakat berilsa, qolgan zvenolari ma’lum majburiy harakat qiluvchi mexanizm xosil qiladi.
Mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasini aniqlash
Mashinasozlikda tekis mexanizmlar ko‘p ishlatiladi. Bu mexanizmlarda yetakchi zvenolar soni mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasiga teng bo‘lsa, u maolum harakat qiladi. Mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi Chebishev formulasi yordamida hisoblab topiladi:
bu yerda n – qo‘zg‘aluvchi zvenolar soni,
R5 – V sinf kinematik juftlar soni,
R4 – IV sinf kinematik juftlar soni.
Qo‘zg‘aluvchanlik darajalari soniga qarab, yetakchi zvenolar soni tanlanadi. Agar W=1 bo‘lsa, mexanizmda bitta yetakchi zveno, W=2 bo‘lsa, ikkita yetakchi zveno olinadi. Agar mexanizm tarkibida ikkidan ortiq zvenoni birlashtiruvchi murakkab sharnirlar mavjud bo‘lsa, ularning har birida bir necha V sinf kinematik juftni hisoblash kerak bo‘ladi. R5 kinematik juftlar (sharnirlar) soni R5=K-1 bilan aniqlanadi. Bu yerda K – murakkab sharnir yordamida birlashgan zvenolar soni.
Kerakli asbob va uskunalar. Millimetrli po‘lat chizg‘ich, shtangensirkulp, kronsirkulp, transportir va chizmachilik asboblari, laboratoriya hisobot varag‘i (hisobot varag‘ining namunasi ilovada berilgan).
Modelp yoki mexanizmning tuzilishi bilan tanishilib, uning harakati bo‘yicha vazifasi belgilanadi. Mexanizm zvenolarning o‘zaro joylashuvi yaqqol ko‘ringan vaziyatga o‘rnatiladi.
Kinematik juft va zvenolarning shartli belgilari yordamida berilgan mexanizmning tuzilish sxemasining eskizi chiziladi.
Barcha zvenolarni raqamlar bilan belgilangan (tayanchni 0 raqam bilan belgilang). Kinematik juftlarni lotin alfavitining bosh harflari bilan belgilang.
Qo‘zg‘aluvchi zveno va kinematik juftlar soni aniqlanib, Chebishev formulasi yordamida mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi W hisoblab topiladi.
Ishni bajarish tartibi
Zvenolarning uzunliklari, stoykalar oralig‘i va stoyka bilan yo‘naltiruvchi oralig‘i o‘lchanib, hisobot jadvaliga yoziladi.
Mexanizmning uzunlik masshtabi tanlanib, uning kinematik sxemasi chiziladi.
Agar mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi W yetakchi zvenolar soniga mos kelmasa, mexanizmdagi passiv bog‘lanishlar yoki ortiqcha erkinlik darajasini xosil qilgan zvenolar aniqlanib, ular mexanizmdan shartli ravishda ajratiladi.
Yetakchi zveno strelka bilan ko‘rsatiladi.
E’tiboringiz uchun rahmat