Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

III. Elektrodinamik о‘lchash mexanizmi va asboblari

Ikkita bir xil 1 va 1' qо‘zg‘almas g‘altaklardan, qо‘zg‘aluvan 2 g‘altakdan о‘zgarmas toklar I₁,I₂ о‘tganda har bir о‘ram atrofida magnit maydoni hosil bо‘ladi (1.4-rasm).

I₁ va I₂ toklar hosil qilgan magnit maydonlarining о‘zaro ta’sirida aylantiruvchi moment M_a (1.6) hosil bо‘ladi.

1.4-rasm

Tokli qо‘zg‘almas va qо‘zg‘aluvchan g‘altaklarning elektromagnit maydon energiyasi quyidagicha ifodalanadi: We  1 L1I12  1 L2I22  I1I2M12 (1.10)

2 2

bu yerda: L₁-qо‘zg‘almas g‘altak induktivligi; L₂-qо‘zg‘aluvchan g‘altak induktivligi bо‘lib, ular g‘altakning о‘zaro holatiga bog‘liq emas.

M₁₂-о‘zaro induktivlik koeffitsiyenti bо‘lib, uning qiymati qо‘zg‘almas va qо‘zg‘aluvchan g‘altak о‘qlari о‘rtasidagi burchakka bog‘liq. We (1.10) qiymatini (1.6) ifodaga qо‘yib, aylantiruvchi moment ifodasini yozamiz.

dM¹²

M_a  I₁I₂ (1.11) d

Aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi momentlar о‘zaro teng bо‘lganida, asbob qо‘zg‘aluvchan qismi uchun turg‘un burilish holati vujudga keladi.

dM¹²

I₁I₂  W (1.12) d

Bundan

1 _{1 2} dM¹² (1.13)

 I I

W d

(1.13) ifoda elektrodinamik о‘lchash mexanizmlarining shkala tenglamasi deb ataladi. Toklar о‘zgaruvchan bо‘lsa, quyidagi ifodaga ega bо‘lamiz:

1 dM¹²

 I₁I₂cos . (1.14)

W d

bu yerda  - I₁ va I₂ - toklarning о‘rtasidagi faza siljish burchagi.

1 ² dM¹² (1.15)

 _I cos

W d

Bunday asboblarning shkalasi notekis-kvadratik xarakterga ega bо‘ladi.

Elektrodinamik о‘lchash mexanizmlari ampermetr va voltmetrlar sifatida ham ishlatiladi. Ular asosan quvvatni о‘lchash uchun vattmetr sifatida va logometrik prinsipida yasalganida esa, fazometr va chastotomer sifatida ishlatiladi.