|
"Elektron nashr" nima?
Tipografiya XV asrda Yoxannes Gutenberg ixtirosi tufayli paydo bo'ldi. Bir necha asrlar davomida bosma nashrlar, ya'ni kitoblar, gazeta va jurnallar vizual ma'lumot tarqatishning asosiy vositasi bo'lib kelgan. Ushbu davrning aksariyat qismida asl metall to'plam bosma mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun asos bo'lib xizmat qildi va metall matritsa (davrning yakuniy qismida - stereotip) replikatsiya uchun ma'lumot asos bo'ldi.
20-asrning ikkinchi yarmida yangi tushuncha paydo bo'ldi - "moddiy bo'lmagan tashuvchi", bu nashrni uning to'liq qismi yoki bir qismi sifatida qayd etilgan ma'lumotlarni uzoq muddatli saqlashning har qanday elektron vositasi sifatida tushunildi. Ko'pincha ma'lumotlar magnit muhitda saqlangan: magnit lenta yoki magnit disk. Biroq, bunday ommaviy axborot vositalari nomukammal bo'lib qoldi: saqlashning ishonchliligi va ma'lumotni yozish zichligi past edi. Shuning uchun bunday vositalar nashriyot amaliyotida kamdan kam qo'llanilgan. Mahalliy nashriyotlarning aksariyat qismida nashrlarni tayyorlash jarayoni "qog'oz" texnologiyalaridan foydalangan. Muallif mashinkada yozilgan qo'lyozmani topshirdi. Nashriyotda u tahrir qilingan va noshirning matbaachilari tomonidan yakuniy shaklda qayta nashr etilgan va bu noshirning yozgan asl nusxasi matn terish uchun asos bo'lgan.
XX asrning so'nggi o'n yilliklari elektronika va kompyuter axborot texnologiyalarining jadal takomillashuvi va rivojlanishi bilan ajralib turadi. Aynan shu davrda deyarli barcha nashriyotlar kompyuterda terish va gazeta, jurnal va kitoblarni joylashtirish tartibiga o'tdilar. Matn terish va joylashtirish paytida nashr kompyuterning xotirasida saqlanib turdi, ya'ni butun tayyorlash jarayonida elektron (moddiy bo'lmagan) shaklda, sahifa-sahifa deb nomlangan maketning chiqishigacha saqlanib qoldi. printer. Kompyuter xotirasida (qattiq magnit diskda) yoki doimiy doimiy saqlash moslamasida saqlangan to'liq bosma va chop etishga tayyor nashrni "elektron nashr" deb atash mumkin.
Biroq, elektron kitob, jurnal yoki gazeta o'z bosma nashrlari bilan chindan ham raqobatlashishi uchun ularni tarqatish va o'quvchiga etkazish vositalari zarur. 20-asrning oxirida ushbu mablag'lar aslida juda katta hajmga ega bo'ldi, ya'ni ular eng keng taqsimotga ega bo'lishdi. Vaqti-vaqti bilan elektron nashrlar asosan tarmoqlar, xususan, global Internet orqali tarqalishni boshladi. CD-lar kitoblarni tarqatish uchun axborot vositasiga aylandi va so'nggi o'n besh yil davomida saqlanib qoldi.
Shunday qilib, boshida elektron nashrlar bosma nashrlarning analogi sifatida mavjud edi, ammo ahamiyatsiz vositada. Tabiiyki, shaxsiy kompyuter tarmoqlar orqali tarqatilgan elektron nashrlarni o'qishi kerak edi. Agar elektron nashr kompakt-diskda tayyorlangan bo'lsa, unda qo'shimcha CD-ROM disk kerak edi. Shunday qilib, moddiy bo'lmagan vositada yoki elektron nashrda nashrni to'g'ridan-to'g'ri o'qib bo'lmaydi - bunday nashrni inson ko'rishi uchun yoki uni vizuallashtirishni ta'minlash uchun maxsus qo'shimcha uskunalar kerak.
Keyinchalik, "elektron nashrlar" tushunchasiga har qanday matnda yoki boshqa shaklda tarqatilgan kitoblar, jurnallar va gazetalarning matnlari, masalan, gipermatn (HTML) yoki siqilgan formatlardan biriga (ZIP, ARJ, RAR, WINZIP va boshqalar). 20-asrning so'nggi o'n yilligida elektron nashrlarda multimediya komponentlaridan ham foydalanila boshlandi, ular raqamli audio yoki video fragmentlarni, shuningdek nashrning asosiy qismiga animatsiya qo'shimchalarini bildiradi. Natijada, elektron nashrlar insonga radio, kino va televidenie bilan taqqoslanadigan murakkab axborot ta'sirining vositasiga aylandi va bu muhim ommaviy vositadan qaysidir ma'noda o'tib ketdi.
Bosma va elektron nashrlarning asosiy farqi bu ikkinchisini interaktiv amalga oshirish imkoniyatidir, bunda foydalanuvchi (o'quvchi) nafaqat matnga o'rnatilgan ko'priklar bo'ylab harakatlanishi, balki voqealar rivojiga faol aralashishi, jarayonlarni simulyatsiya qilishi, ishlab chiqarish jarayonlarini o'z ichiga oladi.
So'nggi bir necha yil ichida onlayn elektron nashrlar paydo bo'ldi. Talabalarning aksariyati allaqachon global Internet bilan tanishgan va veb-sayt va veb-sahifa tushunchalariga duch kelishgan. Ikkinchisi tegishli formatdagi elektron sahifa sifatida tavsiflanadi va veb-sayt - bu umumiy xususiyatlar yoki maqsadga ega bo'lgan tegishli veb-sahifalar to'plamidir. Hozirgi vaqtda Internetda asosan elektron nashrlar, ya'ni kitoblar yoki risolalarning analoglari bo'lgan, ammo faqat elektron tarmoq taqdimotidagi saytlarning ko'pligi mavjud. Misol tariqasida biz "Rossiya kutubxonalarining elektron kataloglari" saytiga murojaat qilishimiz mumkin, uning asosiy sahifasining yuqori qismida rasm. 1.1.
Ushbu sahifaning hajmi juda katta, chunki unda bir necha o'nlab kutubxonalar ro'yxati mavjud bo'lib, unda ushbu kutubxonada taqdim etilgan nashrlar mavzusi va har bir kutubxonaning katalogidan ma'lumotlarni qidirish va ajratib olish xususiyatlari ko'rsatilgan. Agar siz sichqoncha ko'rsatgichini kutubxona nomi ustida siljitsangiz, u ko'rsatgich shaklini oladi (kengaytirilgan ko'rsatkich barmog'i bilan qo'l). Shunday qilib, sarlavha tegishli kutubxonada nashrni qidirish tashkil etilgan boshqa sahifaga o'tishga ko'rsatma bo'lib xizmat qiladi. O'tish uchun ushbu o'tish ko'rsatkichini sichqonchaning chap tugmasi bilan bosing. Bunday ko'rsatgichlar qanday yaratiladi va o'tishlar amalga oshiriladi, biz ko'rib chiqamiz 2-bobushbu kitobning.
Davlat jamoat ilmiy-texnik kutubxonasi katalogining tavsifida ilmiy-texnik adabiyotlarning konsolidatsiyalangan katalogiga havola mavjud bo'lib, u ham o'tish ko'rsatkichi sifatida xizmat qiladi. Tegishli matn qismini bosish orqali biz ushbu xulosa katalogining sahifalariga o'tamiz. Shunday qilib, Internetdagi elektron sahifalar va ko'priklar yordamida tegishli kutubxona kataloglarini o'z ichiga olgan ko'plab qalin kitoblarning o'rnini bosuvchi kuchli elektron ma'lumotnoma yaratildi. Bundan tashqari, ushbu katalogdagi qidiruvni odam emas, balki har birimizga qaraganda minglab marta tezroq va samaraliroq ishlaydigan maxsus qidiruv tizimi amalga oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
