Elektron jadvallar bilan ishlash

6.3 Excelda iqtisodiy masalalar (APP- amali programmalar paketi) yechish.

M a s a l a. Excel dasturi yordamida quyidagi ma`lumotli jadval tayyorlansin. Natija jadval va diagramma ko`rinishida chop qilish , qurilmasiga chiqarilsin:

Korxonaning xizmat safari harajatlari

TG`r	Boriladigan joy	Yul narxi	Kunlar soni	Kunlik harajat	Kishilar soni	Jami harajat
1.	Sankt-Peterburg	98000	4	750	2
2.	Samarqand	8600	4	250	6
3.	Novosibirsk	108600	8	650	3
4.	Parij	178000	6	1500	2
5.	Moskva	95000	7	1000	3

Mazkur masala uchun "Jami harajat" bandi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

"Jami harajat" q (2* "yo`l narxi" Q "Kunlar soni", "Kunlik harajat" )* "Kishilar soni"

Excel dasturi yordamida masalani echishni quyidagi reja asosida olib boramiz.

Ish rejasi:

1. Excel ni yuklash.

2. Jadval mavzusini kiritish.

3. Ustun kengligini aniqlash va kiritish.

4. Ustun nomini kiritish.

5. Jadvalni ma`lumot bilan to`ldirish.

6. Ma`lumotli jadvalni diskka yozish.

7. Diskdan ja,dvalni chaqi:rish.

8. Oxirgi ustun formulasini berish.

9. Natijaviy jadvalni hosil qilish.

10. Jadvalni chop qilish.

11. Ustunli va doiraviy diagrammalar hosil qilish.

12. Diagrammalarni chop qilish.

13. Excel dan chiqish.

E ch i sh. 1. Windows ni yuklaymiz. so`ngpa Pusk tugmasi orqali, "PROGRAMMO`" bandini ochib, Microsoft Excel ni tanlaymiz va "sichqoncha" chap tugmasini bosamiz. Natijada Excel ni yuklash uchun asosiy muloqot oynasi ochiladi.

2. Jadvalning birinchi satriga jadval mavzusini kiritamiz:
Korxonaninr xizmat safari harajatlari.

3. Ustun va satr kerakligi etarli bo`lmaganligi sababli, uni kerakli mikdorda o`zgartiramiz. Buning uchun "sichqoncha" ko`rsatkichi orqali A, V, S, D, E, R ustunlarga mos keluvchi chiziqni qistirib olib lozim mikdorda suriladi.

4. Ikkinchi satrdan boshlab ustunlar nomlarini kiritamiz:

TG`r

Boriladigan joy

Yo`l narxi

Kunlar soni

Kunlik harajat

Kishilar soni

Jami harajat

5. Yacheykalarni kerakli ma`lumotlar bilan to`ldiramiz:

1.	Sankt-Peterburg	98000	4	750	2
2.	Samarqand	8600	4	250	6
3.	Novosibirsk	108600	8	650	3
4.	Parij	178000	6	1500	2
5.	Moskva	95000	7	1000	3

6. Fayl buyruqlar to`plamida Soxranit’ kak buyrug`ini beramiz. Komp’yuterning imya fayla so`roviga fayl nomini, masalan ni kiritamiz.

7. Diskdan jadvalni yuklash uchun Fayl buyryqlar to`plamidan Открыть bandini tanlaymiz. Fayllar ro`yhatidan kerakli faylni tanlab (xususan,

8. Oxirgi ustun formulasini beramiz, xususan, shu ustun birinchi satridan foydalanish uchun quyidagi formula o`rinli:

q(2* S4 Q O4 * E4) *R4

Qolgan satrlar uchun ham xuddi shu formulalar uchun joriy satr va ustun kesishuvidagi yacheykaning O`ng past burchagiga "sichqoncha" ko`rsatkichi olib kelinib, chap tugmasi bosilgan holda ko`chiriladi. Bu holda formulalardagi yacheyka nomerlari avtomatik holda o`zgaradi.

TG`r	Boriladigan joy	Yo`l narxi	Kunlar soni	Kunlik harajat	Kishilar soni	Jami harajat
1.	Sankt Peterburg	98000	4	750	2	q(2*C4QD4*E4)*F4
2.	Samarqand	8600	4	250	6	q(2*C5QD5*E5)*F5
3.	Novosibirsk	108600	8	650	3	q(2*C6QD6*E6)*F6
4.	Parij	178000	6	1500	2	q(2*S7 Q D7*E7)*F7
5.	Moskva	95000	7	1000	3	q(2*S8Q D8*E8)*F8

9. Natijada quyidagi jadvalni hosil qilamiz,

TG`r	Boriladigan joy	Yul narxi	Kunlar soni	Kunlik harajat	Kishilar soni	Jami harajat
1.	Sankt-Peterburg	98000	4	750	2	94000
2.	Samarqand	8600	4	250	6	11600
3.	Novosibirsk	108600	8	650	3	171840
4.	Parij	178000	6	1500	2	244200
5.	Moskva	95000	7	1000	3	928750

10. Natijaviy jadvalni chop qilish uchun Fayl buyruqlar to`pla­midan Pechat’ buyrug`ini beramiz.

11. Dastlab V va G ustundagi ma`lumotlar "sichqoncha" ko`rsatkichi orqali siljitib ajratiladi. Co`nrpa Vctavka menyusining Diagpamma bandi tanlanadi. Komp’yuterning na etom liste yoki na novom liste so`roviga mos javob tanlanadi. Diagramma ko`rinishi mactep diagramm dan tanlanadi, so`ngra shag (prodoljit’) tugmasini bosish lozim.

12. Diagrammalarni Fayl menyusining Pechat’ bandi orqali chop qilish mumkin.

13. Excel dan chiqish uchun Fayl menyusiga kirib, dastlab Zakro`t’ bandi ustida "sichqoncha" tugmasi bosiladi va so`ngra shu Fayl menyu­sidagi Vo`xod bandiga "sichqoncha" ko`rsatkichi keltirilib bosiladi.
Tajriba iatijalarini qayta ishlash.

1- misol.

Faraz qilaylik, bitta uskunada tayyorlangan va ixtiyoriy ravishda tanlab olingan 10 ta asbob ustida sindirish tajribasi o`tkazildi. Tanlanmaning musthkamlik chegarasi quyidagi to`plamni hosil qilindi: (1345, 1301, 1368, 1322, 1310, 1370, 1318, 1350, 1303, 1299). Bu tanlanmaga DISP funktsiyasini qo`llash orqali quyidagi nati­jani olishimiz mumkin:

DISP«1345, 1301, 1368, 1322, 1310, 1370, 1318, 1350, 1303, 1299) kattalik (dispersiya) 754,3 ga teng bo`ladi. Dispersiya quyidagi for­mula orqali hisoblanadi:

2 - misol. 30 ta talabaning o`qishga etib kelish vaqti o`rtacha 30 minytni tashkil qilib, o`rtacha farqlanish 2,5 bo`lsin. Agar a 0,05qilib tanlab olinsa, 95 % li ishonch darajasida DOVERIT(0,05;2,5;30) 0,894596 ga teng ekanligini aniqlash mumkin. Boshqacha qilib aytganda, o`qishga etib olishning o`rtacha sarflanishi 30 :1: 0,894596 minutni tashkil etadi. Ishonch oralig`i quyidagi formula asosida hisoblanadi:

Mashqlar

1. O`zMU fakul’tetlarida xizmat safari harajatlari hisobi (ming so`m hisobida)

T/R	Bo`limlar		Yillar		Jami
		1998	1999	2000
1.	Komp’yuter texnologiyalari	131,5	144,6	152,6
2.	Mexanika-matematika	141,6	112,7	114,6
3.	Fizika	128,4	153,3	143,8
4.	Ximiya	132,3	173,2	202,1
5.	Biologiya	178,3	207,6	107,4
6.	Geologiya	672,4	709,2	221,6
7.	Tarix	345,5	296,6	673,2
8.	Huquq	899,4	1023,6	1147,0
	Jami

2. O`zMU fakul’tetlarida xizmat safari harajatlarining oshishi (ming so`m hisobida)

№	Bo`limlar	Yillar		% hisobida o`sish ko`rsatkichi
		1998	1999
1.	Komp’yuter texnologiyalari	131,5.	144,6
2.	Mexanika-matematika	141,6	112,7
3.	Fizika	128,4	153,3
4.	Ximiya	132,3	173,2
5.	Biologiya	178,3	207,6
6.	Geologiya	672,4	709,2
7.	Tarix	345,5	296,6
8.	Huquq	899,4	1023,6
	Jami

3. Jismoniy shaxslarning jamg`arma bankiga qo`ygan summasidan olgan foyda hisobi (so`m hisobida)

TG`r	Familiyasi, ismi, sharifi	qo`yilgan summa	9 % Yillik foyda	Jami
1.	Tillaev A.	126700
2.	Toshpulatov F.	184000
3.	Pudovchenko YU.	275000
4.	Hojiev T.	1245050
5.	Hoshimova N.	675450
6.	Zoxirov q	1557000

4. Informatika va tatbiqiy dasturlash kafedrasi professor­ o`qituvchilarining 2000-2001 o`quv yili yuklamalarini bajarishi

T/R	Familiyasi, ismi, sharifi	Lavozimi	Reja	Bajardi	% hisobida
1.	Aripov M.	Prof.	850	850
2.	YUmashev H	Dotsent	885	855
3.	Xaydarov A.	Dotsent	890	912
4.	Muhitdinova N.	Katt.o`q.	914	975
5.	Hojiev T.	Katt.o`q.	927	912
6.	Zoxirov .Q	Katt.o`q.	950	945
7.	Qobiljonova F.	Katt.o`q.	944	954
8.	To`laganov z.	katrn o`q.	978	925

5. Hisoblash markazi xodimlarining ish haqi zararlik koef­fitsientini inobatga olib hisoblash.

T/R	Familiyasi, ismi, sharifi	Maoshi	Zararlik koeff.	Jami
1.	Abduqodirov A.	24450	1,25
2.	Xudoyberganov	16780	1,3
3.	Xoshimov G`.	14000	1,3
4.	Eshmatov T.	16450	1,2
5.	Toshmatov N.	12475	1,3
6.	Alimardonov V.	16450	1,3
7.	Alimuhamedov R.	18750	1,35
8.	Nuraliev F.	9750	1,3
	Jami

Tayanch iboralar :

Menyular satri, Yacheykalar, funksiyalar, Diagrammalar, APP
Foydalanilgan adabiyotlar.

1. A. Sattarov. “Informatika va Axborotlar texnologiyasi”. Toshkent, 2002 yil

2. Aripov M., Xaydarov A., «Informatika», T., O`zMU, 2002 yil

3. Информатика и образование. Научно-методический журнал.

4. Информатика. Задачник-практикум в 2т. Москва. Лаборатория Базовых Знаний. 2001.