Elektromexanik tizimiarning

(7.1)



E_p\ w_p sin ©


'Cl


w,


= k_tr sin ©,


(7.2)


^wp

bunda: E_c\ - bosh stator chulg¹ a mining EYuK (E_c\ * U j); ktr ⁼ ~~

w_c

transformatsiya koeffitsiyenti.

Shunday qilib,

E_p\ = k_trE_c\ sin©, (7.3)

ya’ni buriluvchi transformatorning salt ish rejimidagi rotorining EYuK rotor burilishi burchagining sinusoidal funksiyasi bo'ladi.

2. 
   Buriluvchi transformatorning yuklanishli ish rejimi (Z_yukl ф со, 1 _p\ ф 0). Bu ish rejimida buriluvchi transformator rotorining qiymati salt yurishdagidan (1 + icos² ©) martaga kam bo'ladi, ya’ni
   

p k_trE_c| sin©

pi -- у 1

1 + b cos^J ©


(7.4)


bunda:


b = j


(^Zyukl ^+Zpl)'


(7.5)


Ш] — tannoq kuchlanishining burchak chastotasi; Z_pl = R_pl + jX_p} - ro­tor chulg'ami P\P₂ ning kompleks qarshiligi,

Shuningdek, rotorning P_yP_A chulg‘ami ishchi chulg‘am bo‘lib, P_{P₂ chulg'ami uzilgan holda C_tC₂ va P\P₂ chulg'amlar orasidagi o‘zaro induk- tivlik kosinusoidal qonuniyatga bo'ysunadi. Shunda buriluvchi transforma­tor kosinusli buriluvchi transformatorga aylanadi va uning salt yurish re­jimidagi rotorning EYuK ifodasi:


Ё_Р1 * cos©,


yuklanishli rejim uchun esa


E , - ^kir^c\ ^cosQ
^P 1 + 6sin³ ©


(7.6)


(7.7)

3. 
   CHIZIQLI, MASSHTABLI VA GRAFIK CHIZGICH BURILUVCHI TRANSFORMATORLAR
   

Chiziqli buriluvchi transformatorlarda chiqish kuchlanishining qiy­mati rotori burilish burchagining quyidagi funksiyasiga proporsional bo'Iishi kerak


/(©) = ■


sin©


(7.8)


bunda: с -





7.3- rasm. Birlamchi


1 + ccos© ’

rotor burilishi burchagiga bog'Iiq bo'lmagan koeffitsiyent.

8. 
   ifodani amalga oshirish uchun buriluvchi
   transformatomi 7.3- rasmda keltirilgan sxema bo'yicha
   ufanishi lozim, Bu sxemada statoming bosh chulg'ami
   C₍C₂ va rotorning kosinus chulg'ami Р_ЪР_А ketma-ket
   ulanadi. Statoming yordamchi chulg'ami C₃ C₄ ga paral-
   lel Z₂ qarshilik ulangan. Rotorning sinus chulg'ami
   PiP-i uchlaridagi kuchlanish chiqish kuchlanishi boiadi,
   Birlamchi simmetriyalashnmg sharti bajarilganida (odat-
   

da, Z₂=0), P]P} va P\P₄ rotor chulg'amlari hamda
C₃C₄ stator chulg'ami ko'ndalang o'ramlari hosil qil-
gan natijaviy ko'ndalang magnit oqimi nolga teng
boiadi, Natijada, P_}P₂ rotor chulg'amining ko'ndalang
o'ramlarida o'zinduksiya EYuK hosil bolmaydi. C, C₂
stator chulg'amining WfO'ramidan hamda Р_ЪР_Л rotor

chulg'amining w_p cos© bo'ylama o'ramidan o‘ta-


simmetriyalanuvchi y_{0tgan to}^ j bo'ylama (asosiy) magnit oqim 4>_d ni


chiziqli buriluvchi transformatorning prinsipial elektr sxemasi.


hosil qiladi, ya’ni natijaviy qo'zg'atish chulg'ami
w_c + w_p cos© o'ramlardan iborat bo'ladi va shunda chi-
qish EYuK quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:


_t , f, sin 0

E„\ = k_trE\ - .

1 + k_!r cos ©


(7-9)


bunda: E[ - natijaviy qo'zg'atish chulg'amining EYuK {E\ =f)]); **p ~ transfonnatsiya koeffitsiyenti.


№.

9. 
   ifoda ko'rinishi bilan (7.8)ga monand. Demak, buriluvchi transformatorning chiqish tavsifi berilgan rotor burilishi burchagi oralig‘ida chiziqli bo'ladi, Chiziqli
   

buriluvchi transformatorlar k_(r - 0,565 qilib ishlab chiqariladi.

Ko'p bosqichli sxemada ishlaydigan chiziqli buri­luvchi transformatorlar chiqish tavsiflarining yukla­nishga bog‘fiqligini yo‘qotish maqsadida ikkilamchi sim- metriyalash usuli qo'llaniladi (7.4- rasm).

Qo‘zg‘atish kuchlanishi bosh stator chulg'ami C, C₂ uchlariga beriladi. Statorning yordamchi chulg'ami C₃C₄ va rotorning sinus chulg'ami P_iP₂ ketina-ket ulanib umumiy zanjirni tashkil etadi va ularning uchlariga yuklanish qarshiligi Z_yuk\ ulangan. Bu qarshilik uchidan olinayotgan kuchlanish chiziqli buriluvchi transfor- matorning chiqish kuchlanishi bo'ladi, Rotorning P₃P₄ ikkinchi chulg'amiga o'zgaruvchan yuklanish qarshili­gi ulanadi.

Ikkilamchi simmetriyalanuvchi chiziqli buriluvchi transformatorning chiqish EYuK qiymati quyidagi for­mula yordamida aniqlanadi:

^ ^ sin©

Ёр\ ~ k_frE\ , (7.10)

^и l + acos©


Zytikl Zyrt
7.4- rasm.

Ikkilamchi
simmetriyalanuvchi
chiziqli buriluvchi
transformatorning
prinsipial elektr
sxemasi.


toiw_cw_pA


Zyuk 1 ⁺ Zp[ + Z_c j


- rotorning burilish burchagiga bog'liq


bo'lgan kompleks ko'phad.

Bunday chiziqli buriluvchi transformatorlarning asosiy kamchiligi yukla­nish qarshiligi Z_yuk] qiymati o'zgaruvchan bo'lganida simmetriya sharti va chiqish kuchlanishining chiziqligi buziladi.

Elektr sxemaning ba’zi qismlarida, kuchlanishning o'zgarish qonuniyat- larini o'zgartirmagan holda, kuchlanishlarning masshtablarini o'zaro mos- lashtirish maqsadida masshtabli buriluvchi transformatorlar ishlatiladi. U mu man olganda barcha masshtablarni moslashtirish usullari asosan ikki turga bo'Iinadi: signal kuchlanishini hosil qilish va surish kuchlanishini hosil qilish.

Birinchi holda masshtabli buriluvchi transformator oddiy birlamchi simmetriyalanuvchi sinusli buriluvchi transformator sxemasi bo'yicha ula-

^p>Vk^	Uchiq
( ! )	vx,t	V Урд
^р|ЛИР, /сьвт\	о№	^p,/mbt\
I ’		f 1

5. 
   rasm. Siljitish kttchlanishini hosil qilish (a) va chiziqli siljuvchi
   

buriluvchi transformatorning sxemasi (b).

Natijaviy chiqish kuchlanishi U_nat chiziqli buriluvchi transformator­ning chiqish kuchlanishi и_сщ bilan o'zgarmas qiymatli siljitish kuchla­nishi U_sii = U_chi_q,_max yig'indisidan iborat bo'ladi.

5. 
   b rasmda chiziqli siljuvchi buriluvchi transformatorning sxemasi berilgan. Siljitish kuchlanishi U_sn masshtabli buriluvchi transformator
   

MBTdan olinadi; MPTning rotori chiqish kuchlanishi talab etilgan kuchla- nishga teng bo'lishini ta’minlovchi holatgacha buriladi. Har ikkala buriluvchi transformatorlar birlamchi chulg'amlari tomonidan simmetriyalangan bo'ladi.





To'g'ri burchakli uchburchakning beriigan ikki katetlari asosida gipo tenuzasini aniqlovchi grafik chizg‘ich buriluvchi transformatorning sxe masi 7.6- rasmda keltirilgan.

5. 
   rasm. Grafik chizg ‘kh buriluvchi transformator ning sxemasi.
   

Statorning C,C₂ va C,C₄ chulg'amlari bir fazali tarmoqqa kuchlanish taqsimlovchi R orqali ulangan. R ni qo‘Hash dan maqsad stator chul­g'amlarining uchlariga kerakli qiymatli U_cj va U_C2 kuchlanishlarni o‘r- natishdan iborat. Rotor chulg'amlari binning uchlariga kerakli o'lcham birliklaridagi shkalaga ega bo'lgan voltmetr ulangan. Ikkinchi rotor chul­g'ami ijrochi asinxron motor (IM)ning boshqaruv chulg'ami (BCh)ni ta’minlaydi. IMning qo'zg'atish chulg'ami (QCh) kondensator Corqali bir fazali tarmoqqa ulangan. Ijrochi motor va buriluvchi transformatorning rotorlari reduktor orqali mexanik birlashgan.

5. 
   rasmda keltirilgan sxema quyidagi tartibda ishlaydi. To'g'ri bur­chakli uchburchakning C, va C₂ katetlari beriigan va uning a gipotcnu-
   

zasi aniqlanishi talab etiladi. Bu katetlar Uva U_C2 kuchlanishlar ko'rinishida buriluvchi transformatorning stator chulg¹ amlariga beriladi. C, C₂ va C₃C₄ chulg'amlaming MYuKlari fazoda chulg'amlaming o'qi bo'ylab harakatlan-






maydigan ma’Ium chastotaga ega bo'lgan Ф_с\ va Ф_с2 magnit oqimlarini

hosil qiladi va ularining modullari ularni hosil qilgan U_c\ va U_ci kuchla- nishlaiga proporsional bo'ladi. Bu magnit oqimlarning geometrik qo‘shilishi natijasida C₍C₂ va C₃C₄ chulg'amlar joylashgan fazoviy oraliqda natijaviy

magnit oqimi Ф_а yuzaga keladi. Magnit oqimi Ф_а rotorning chulg'amlarida

P₃P₄ chulg'amning EYuK E_pi ijrochi motoming boshqaruv chulg'ami

(BCh)ning uchlarida kuchlanish U_pi hosil qitadi. Motor rotori harakatga keladi va reduktor yordamida buriluvchi transformatorning rotorini buradi. Р_гР₄ chulg'amining o'qi Ф_а magnit oqimi o‘qiga perpendikular holatga kelganida bu chulg‘amning EYuK nolga teng bo'ladi va 1M rotori harakatdan to‘xtaydi. Bu holda P₃P_t chulg‘amning o‘qi Ф_а magnit oqimining o‘qi bilan

yo'nalishi mos keladi va voltmetr U_p\ kuchlanishning eng katta qiymatini ko‘rsatadi va bu qiymat gipotenuza a ning uzunligiga proporsional bo'ladi. Rotorning burilish burchagi esa gipotenuzaning katetlariga nisbatan qanday burchakdaligi holatini bildiradi, Buriluvchi transformator bajargan amal, tashkil etuvchilari oldindan berilgan, dekart koordinatalar tizimidagi vek- toming qiymati va uning argumentini aniqlashni anglatadi.

1. 
   Buriluvchi transformatorning ishlash prinsipi qanday?
   
2. 
   Buriluvchi transformatorlar konstruktiv jihatdan necha turga bo'linadi?
   
3. 
   Sinusli buriluvchi transformatorda chiqish kuchlanishi qanday hosil
   

5. 
   Chiziqli birlamchi simmetriyali buriluvchi transformatorda chiqish
   
6. 
   Masshtabli buriluvchi transformatorda siljitish kuchlanishi qanday
   
7. 
   Masshtabli buriluvchi transformatorda chiqish kuchlanishi qanday
   

S. Graftk chizg'ich buriluvchi transformatorida ijrochi motor qanday

1. 
   ELEKTROMEXANIK TIZIMLARNING ANALOG ELEMENTLARI VA QURILMALARI
   

Elektromexanik tizimlarning analog elementlari tranzistorli o‘zgarmas tok kuchaytirgichi, boshqaruvchi va vazifalovchi qurilmalar, funksional o'zgartkichlar, boshqariluvchi koordinatalarning o'lchov o‘zgartkichlari va ta’minot bloklaridan tashkil topgan bo'ladi. Tizimda umumlashgan quyidagi

(0±24) V, (0 + 10) mA ko‘rsatkichli signallardan foydalanish, umum- maqsadlar uchun ishlatiladigan tranzistorlarni keng qo'llash imkonini be- radi.

Bu rostlash tizimlarida mikrosxemalarning qo‘llanilishi, boshqarish sxemalarining texnik tavsiflarini yaxshilashga va ularning funksional im- koniyatlarini kengaytirishga olib keldi, Rostlash tizimi bloklari almashti- riluvchi shtepseli yacheykalarga joylashtiriladi. Tizimda qo‘Uaniladigan sig-

nallarning ko'rsatkichlari ±10K va ±5 mA ekanligi sababli ham uning elementlari boshqa diskret elementlar va texnologik jarayonni avtomat- lashtirish qurilmalari bilan ham uyg‘un ishlash imkonini beradi.

Operatsion kuchaytirgich. Analog tizimning asosiy elementi bu operatsion kuchaytirgichdir (OK). U kuchaytirish koeffitsiyenti juda katta bo'lgan (5 dan 100 minggacha) va manfiy teskari bog'lanishli o‘zgarmas tok kuchay- tirgichidir. 8.1- rasmda OKning sxemasi keltirilgan bo'lib, bunda:

Zki_r i, • •■, Zkir.i orqali belgilangan kompleks aktiv-sig'imli kirish qarshiliklari

va Z_tb - teskari bog'lanish zanjirining kompleks qarshiligi.

z_a





8.1- rasm. Operatsion kuchaytirgichning sxemasi.





OK kirish signali t/jy_r/ ni quyidagi ifoda yordamida chiqish signali

Eng oddiy holatda OKning kirish qismiga bitta U_kir signali berilsa va Z,_b = R_ib hamda Z_kirl = R_{ bo'lganida (8.1) tenglama quyidagi sodda

Agar Rfi = R\ boisa, u holda к = 1 ga teng bo‘Iadi va OK kirish signali

Agar Zfi = Rjfr va Z^_{r i} = R^^j bo'lsa, u holda OK kirish qismidagi signaUarni qo'shish bilan bir paytda mos kuchaytirish koeffitsiyentlariga

OKning kirish qismiga va teskari bog‘lanish zanjiriga aktiv qarshilik- lar — rezistoriar bilan bir qatorda kondensatorlar ulansa, u holda EYuni boshqarish uchun zarur boladigan turli ko‘rinishdagi signallarni ham ho­sil qilish mumkin bo'ladi. Bunday sxemalar rostlagichlar deb nomlanadi. 8.1 - jadvalda OK asosidagi rostlagichlaming sxemalari va ulaming tavsiflari

Rostlagichlar. Bu qurilmalarning nomlanishi ulaming kirish signalini funksional o'zgartirish amalini bajarishi bilan bog'liqdir. Proporsional P rostlagich (8.1- jadvalning birinchi qatoriga qarang).

Bu rostlagich yuqorida ko'rib chiqilgan kirish signalini masshtabli (pro­porsional) k = R_ib/R\ ф 0 chiqishsignaligao'zgartiradi. 8.1- jadvalning 5 ustunida P rostlagich vaqtning r₀ moment id a pog'onali kirish signallari be- rilganida chiqish signalining vaqt bo'yicha o‘zgarish tavsiflari keltirilgan.

Rost-

lagich-

lar


Sxema


O'zgartirish

usull


Rostlagich