Elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi. Tuzlar gidrolizi

Tuzlar gidrolizi.
Ximiyada tuzlar gidrolizi muhim ahamiyatga eta. Chunki ko’p eritmalarning rN qiymati ularning gidrolizi bilan belgilanadi. Bunday tuzlarning chuktiruvchi sifatida foydalanish: to’g’ri kelganda, ularning keragidan ortiqcha qo’shilgan miqdori eritmaning rN iga va chukishning oxiriga borish bormasligiga ta‘sir ko’rsatadi.
Gidroliz deb erigan tuz ionlarining suv ionlari N va ON bilan o’zaro ta‘sirida aytiladi. Gidroliz uch xil buladi:
1) Kuchli asos va kuchsiz kislotadan xosil bulgan tuzlar gidrolizi. K SN ga o’tish tuzlar suvda eriganda K⁺ va CN^- ionlari suvning N⁺ va ON^- ionlari bilan tuqnashib juda oz dissotsiyalanuvchi tsianid kislotasini HCN (K=7,2 10^-10) hosil qiladi.

FORMULA

Gidrolizning ikkinchi mahsuloti, ya‘ni KON kuchli elektrolit, shuning uchun K ionlari ON ionlari bilan bog’lanmaydi va ular asta-sekin eritmada yig’ila boradi. Bu ionlarning hamda NCN molekulalarining eritmada yig’ila borishi gidrolizga teskari pro­tsess HCN ning ishqor bilan neytrallash reaktsiyasining boriyiga imkon beradi:
NSN + KON - - > K₂ O + KCN
Buning natijasida muvozanat qaror topadi, lekin bunda ON ionlari kontsentratsiyasi N ionlari kontsentratsiyadan ancha ortiq bo’ladi, ya‘ni KCN ning 1n eritmasida rN = 11,6 ga teng bo’ladi. Gidroliz tenglamasi quyidagicha bo’ladi.
KSN+H₂O ↔ KOH + HCN (molekulyar xolda)
K⁺+SN^- + N₂O↔ K⁺+OH^- + NCN (ionlari xolda)
SN^- +N₂ NSN+OH^- (qisqartirilgan holda)
SN₃ SOONa tuzining eritmasi ham KCN ga uxshash ishqoriy mu­xitga ega bo’ladi.
SN₃COONa + H₂O ↔ NaOH + CH₃COOH (molekulyar)
SN₃COONa + H₂O ↔ Na⁺ + OH^- + CH₃COOH (ionli)
SN₃COO^- + H₂O ↔ CN₃ COOH + OH^- (qisqartirilgan holda)
Bu ikkala holatning farqi shudaki SN3COOH ning dissotsiatsiya konstantasi (K=1,86 10^-5 ) NSN nikiga qaraganda ancha katta. Shu sababli N ionlarini bog’lanish protsessi NSN dagidek uzoqda chuzilmaydi va muvozanat vaqtida tuzning ozgina qismi tegishli kislota va asosga aylangan bo’ladi, ya‘ni tuzningg gidroliz darajasi ham bo’ladi. SN SOONa ning gidroliz darajasi kam bo’lgani uchun uning 1n. eritmasi muhitining ishkorligi (rN=9,4) KSN ning shunday kontsentratsiyasidagi eritmasi muhitining ishqoriyligiga (rN=11,6) qaraganda kuchsiz bo’ladi.
2) Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlar gidro-
lizi. Bunday tuzlarning suvdagi eritmalarida suvning ON ionla-
rining bog’lanishi va eritmalarida N ionlarining ko’payishi roy
beradi, masalan:
NH₄Cl+H₂O↔NH₄OH HCl
yoki
NH⁺ ₄ + Cl^- + H₂O ↔ NH₄OH₊ H₊ Cl^-

Shunday qilib, NH₄Cl eritmasi gidroliz natijasida kislotali muhitga ega bo’ladi. Xaqiqatdan ham uning 1n. eritmasida rN=4,6 bo’ladi. :

3) Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning
gidrolizi. Bu holda suvning N ioni xam, ON ioni ham bog’lanadi:


FORMULA

NN ON (K=1, 79 10^-5 ) va SN₃ SOON ning dissotsiatsiya konstantasi (k=1,86 10^-5 ) deyarli baravar bo’lganligi sababli N va ON ionla­rining bog’lanishi ham bir xilda bo’ladi va shuning uchun eritma amaliy jihatdan neytral muhit (rN 7) ga ega bo’ladi. Ammo 6u yerda bir emas birdaniga ikki protsess suvning dissotsialanish muvozanatini buzganligi sababli ancha kuchli gidroliz boradi. Buni SN SOONH eritmasida ayni bir vaqtda ham sirka kislota, ham ammiyak xidi kelishidan bilsa bo’ladi.

Ravshanki, 6u tuzlarning eritmalari gidroliz natixasida hosil bo’ladigan asos va kislota dissotsiatsiya konstantalarining qiymatlari bir-biriga yaqin bo’lgandagina, ya‘ni ularning kuchlari amalda teng bo’lgandagina neytral muhitga ega bo’ladi. Kuchsiz kislota va unga nisbatan kuchliroq asosdan hosil bo’lgan (NN₄ )₂ S yoki (NH₄)₂ SO₃ ga o’xshash tuzlarning eritmasi esa kuch siz ishqoriy muhit (rN 9,2) ga ega bo’ladi.
4) Kuchli asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlar. Bunday tuzlar gidrolizlanmaydi. Ular suvda eriganda suvning dissotsialanidan hosil bo’ladigan N⁺ ionlari ham ON^- ionlari ham, asos ham kuchli bo’ladi, eritmada to’la dissotsiyalanadi.
Suv ionlari bog’lanmaganligi uchun eritmaning rN i ham o’zgarmaydi.
Yuqorida aytganlardan ko’rinadiki, oz dissotsialanuvchi birikmalar hosil bo’lishi natijasida suvning dissotsiatsiya muvozanati buzilishi gidrolizga sabab bo’ladi.
Agar bunday birikmalar hosil bo’lmasa, ya‘ni tuz hosil qiluvchi kislota ham, asos ham kuchli bo’lsa, u holda gidroliz ham bo’lmaydi. Aksincha ular naqadar kuchsiz bo’lsa, suvning dissotsia­tsiya muvozanati ham shu qadar ko’proq buziladi, binobarin, tuzning gidroliz darajasi shuncha yuqori bo’ladi.