Elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi. Tuzlar gidrolizi

Gidroliz darajasi
Tuzning umumiy miqdoridan qancha qismi gidrolizlanmagani, ya‘ni uning qancha qismi N 0 ta‘sirida tegishli kislota asosga aylanganini kursatuvchi son gidroliz darajasi deyiladi. Gidro­liz djarajasi tegishli kuchsiz kislota (yoki asos) ning dissotsia­tsiya konstantasi teglamasidan va suvning ionli kupaytmasidan foydalanib hisoblanadi. Bunday hisobalshni quyidagi tenglama bilan gidrolizlanadigan KON misolida ko’rib chiqamiz:
CN^- + H₂O ↔ HCN + OH^-
Avvalo, bu reaktsiyaning muvozanat konstantasi tenglamasini yozamiz:

Suyultirilgan eritmalarda suv xaddan tashqari ortiqcha miqdorda bo’ladi va gidroliz muvozanatini qaysi tomonga siljimasin, suvning kontsentratsiyasi deyarli o’zgarmaydi. Shuning uchun N 0 ning miqdorini doimiy deb hisoblab, uning tenglamasining ung tomoniga o’tkazib, ikki kontantani bir konstantaga [K gidr] bilan almashtirish mumkin:

K gidr qiymati gidroliz konstantasi deyiladi.
Tenglama (3) dan tuzning gidroliz darajasini hisoblab chiqarish mumkin.
Tuzning kontsentratsiyasini S mol/l deb olamiz. Agar gidroliz darajasi h bo’lsa, u holda sh mol tuz gidrolizlanib, sh mol NSN hamda sh garm-mol ON hosil bo’ladi. Buni hisobga olsak, tenglama (3) da
(4) kelib chiqadi
(K kisl gidroliz natijasida hosil bo’ladigan kuchsiz kislotaning dissotsiatsiya konstantasini umumiy kurishda ifodalaydi. Xozirgi misolda u K ning dissotsiatsiya konstantasidir).
Tenglama (4) dan

Agar h ning qiymati 1 ga nisbatan kichik u holda


(5)
Tenglama (5) dan ko’rinadiki :
a) Kn o qancha katta bo’lsa, ya‘ni temperatura qancha yuqori
bo’lsa; h shuncha katta bo’ladi.
b) Kkisl qancha kichik bo’lsa, ya‘ni tuz gidrolizi uchraydigan
kislota kancha kuchsiz bo’lsa; h katta bo’ladi.
v) S ning miqdori qancha kichik bo’lsa, ya‘ni eritma qanchalik
ko’p suyultirilgan bo’lsa, gidroliz darajasi shunchalik katta bo’la­-
di.
Xuddi shunday yo’l bilan kuchli kislota kuchsiz asos tuzlarining gidroliz darajasini chiqarish mumkin.
Masalan: NN S1 uchun

Kuchsiz kislota va kuchsiz asos tuzlarining gidroliz dara­jasi quyidagicha ifodalanadi.