Кимёвий кинетика
Кимёвий кинетика-кимёвий реакцияларнинг тезлиги ва механизми хақидаги фан. Унинг
асосий тушунчалари. Кинетикани ўрганишнинг назарий ва амалий аҳамияти. Кимёвий
кинетиканинг асосий постулати. Кимёвий реакция тезлиги константасининг физик маъноси. К
1
,
К
2
, К
3
ни аниқлаш. Кинетик чизиқлар ва уларни тузиш усуллари. Гомо-ва гетероген реакцияларга
массалар таъсири қонунини қўллаш. Дифференциал ва интеграл кинетиктенгламалар.
Реакцияларнинг тартиби ва молекулярлиги. Реакция тартибини аниқлашнинг Оствальд-
Ноес, Вант Гофф ва бошқа усуллари. Кимёвий реакцияларнинг тезликдоимийсини хисоблаш
усуллари. Реакция тезлигига таъсир этувчи омиллар: реагентлар концентрацияси, стерик омил,
ҳарорат, эритувчининг табиати, ион кучи.Вант-Гофф қоидаси.
Кимёвийреакцияларнингкинетикжиҳатдантабақаланиши.
Оддийвамураккабреакциялар.
Оддийреакцияларкинетикаси, уларга мос келадиган кинетик тенгламаларни келтириб чиқариш.
Аррениус тенгламаси. Аррениус назарияси. Фаолланиш энергияси, унинг физик маъноси ва уни
ҳисоблаш усуллари. Фаол тўқнашувлар назарияси. Бимолекуляр реакцияларнинг фаолланиш
энергияси. Стерик кўпайтувчи. Фаол комплекс (ўтиш ҳолати) назарияси. Фаол комплекснинг
асосий тенгламаси.
Қайтар реакциялар кинетикаси. Ёнма-ён ва кетма-кет кетадиган реакциялар кинетикаси.
Занжир реакциялар. Эркин радикаллар. Жараённинг асосий босқичлари.
Катализ
Катализнинг таърифи ва унинг умумий хусусиятлари. Кимёвий ва биокимёвий
реакцияларда, кимёвий махсулотлар ишлаб чиқаришда катализнинг ўрни ва аҳамияти. Саноат
миқиёсида қўлланиладиган асосий каталитик жараёнлар. Гетероген катализаторларни олиш
усуллари: чўктириш, шимдириш, механик аралашмалар ва металл қотишмалар тайёрлаш.
Гомоген ва гетероген каталитик жараёнларнинг табақаланиши. Гомоген катализнинг
назариялари ва механизмлари. Гомогенкатализдаоралиқбирикмалар. Гомоген катализнинг
кинетикаси. Гомоген катализга мисоллар.
Гетероген катализ. Гетероген каталитик реакцияларнинг асосий босқичлари. Гетероген
катализаторлар юзасидаги фаол марказларнинг мавжудлиги ҳақидаги тасаввурлар ва уларнинг
табиати. Гетероген катализдаги оралиқ бирикмалар. Гетероген каталитик реакцияларда
адсорбциянинг ўрни. Катализаторлар иштирокидаги гетероген реакцияларнинг механизмлари.
Адсорбилаш қобилиятига қараб катализаторларнингфаоллигини аниқлаш.
Катализаторларнинг асосий тавсифлари: фаоллиги, селективлиги (танлаб таъсир
қилиши), унумдорлиги, регенерация қилишга қобилияти, солиштирма юзаси. Кимёвий
реакцияларнинг селективлиги бўйича бошқаришнинг умумий ёндашувлари.
Гетерогенкатализдагифаоллантирувчиларвазаҳарларҳакидагитушунчалар.
Қайтарвақайтмасзаҳарланишлар. Гетероген катализ назарияси. Гомоген катализ механизми.
Каталитикзаҳарларвазифасинибажарадигантурлисинфларгакирувчибирикмалар.Промоторлаш.
Автокаталитик реакциялар. Мультиплетлик назарияси.
Гетероген каталитик реакцияларда адсорбциянинг ўрни. Каталитик жараёнлар назариялари.
Биокатализаторлар. Ферментатив катализ.Михаэлис -Ментен тенгламаси (фермент, субстрат,
фермент субстрат комплекс, квазистасионарлик, реакция тезлиги, Михаэлис – Ментен
константаси ва тенгламаси).
Фотокимёвий реакциялар. Гротгус-Дрепер и Ламберт-Бер қонунлари. Модданинг ёруғлик
билан ўзаро таъсирлашувида молекуланинг қўзғалиши, ионланиши ва диссоцолланиши.
Ютилган квантлар энергияси. Эйнштейннинг фотокимёвий эквивалентлик қонуни. Квант чиқиш
ҳақида тушунча. Сенсибилизирланган реакциялар.