Электродинамика k. P. Abduraxmanov, V. S. Xamidov, M. F. Raxmatullaeva

O’tkazuvchanlik sohasida elektronlarni hosil qiluvchi kirishmalar donorlar, ularning energetik sathlari donor sathlar deb ataladi.

Donor kirishmalarga ega bo’lgan yarim o’tkazgichlar, elektron yarim o’tkazgichlar yoki n – tipdagi yarim o’rkazgichlar deb ataladi.

Yana faraz qilaylik, kremniy kristall panjarasidagi bir qism kremniy atomlari o’rnini 3 valentli Bor (B) atomlari egallagan bo’lsin.
4 ta qo’shni atomlar bilan kovalent bog’lanishni hosil qilish uchun bor atomiga bitta elektron yetishmaydi. Bu yetishmaydigan elektronni qo’shni kremniy atomlaridan olishi mumkin. Bu holda ham qo’shimcha elektronni olish uchun taxminan Eа 0,01 eV energiya zarur bo’ladi.

To’ldirilmagan bog’lanish kovakni eslatadi va kremniyning valent sohasida bo’sh vakant holatini hosil qiladi. Valent sohasi shipining yaqinida Eа 0,01 eV masofada bor atomining elektronlar egallamagan energetik sathi joylashadi.

Yarim o’tkazgichning valent sohasidan elektronlarni tortib oluvchi kirishmalar – aktseptorlar, ularning energetik sathlari – aktseptor sathlar deb ataladi. Aktseptorlarga ega bo’lgan yarim o’tkazgichlar kovakli yarim o’tkazgichlar yoki p – tipli yarim o’tkazgichlar deb ataladi.

Rasmda n – tipli yarimo’tkazgichda Fermi sathining temperaturaga bog’liq o’zgarishi keltirilgan.

Past temperaturalarda kristall panjaraning issiqlikdan tebanishining o’rtacha energiyasi Eg taqiqlangan soha kengligidan juda sezilarli kichikdir, natijada bu tebranishlar valent elektronlarini qo’zg’ata olmaydi va o’tkazuvchanlik sohasiga uzata olmaydi.

Energiyasi Ed  0,01 eV bo’lgan donor sathlaridan elektronlarni o’tkazuvchanlik sohasiga uzatish uchun zarur bo’lgan temperatura deyarli bir necha Kelvindan boshlanadi.

Bu past temperaturalar sohasida erkin tok tashuvchilar konsentratsiyasi Fermi sathi bilan o’tkazuvchanlik sohasi tubigacha bo’lgan masofa bilan aniqlanadi – masofa qancha kichik bo’lsa, shuncha tok tashuvchilar konsentratsiyasi katta bo’ladi.