Elektr zaryadlarining o'zaro ta'siri Zaryadlangan o`tkazgichlar tizimining energiyasi

5. Nega zaryadlanmagan jismlar zaryadlangan jismlarga jalb qilinadi?
Endi nega zaryadlanmagan jismlarni zaryadlangan jismlarga jalb qilishlarini bilib olaylik.
Tajribani qo'ying
Yuklangan metall ushlagichga musbat zaryadlangan tayoqni keltiramiz (49.5-rasm). Qopqog'idagi bo'sh elektronlar musbat zaryadlangan tayoqqa tortiladi, shuning uchun qisqichga yaqin bo'lgan qisqichda manfiy elektr zaryad paydo bo'ladi va elektronning etishmasligi tufayli uning uzoq qismida ijobiy zaryad paydo bo'ladi.

Natijada, qisma tayoqqa tortiladi, chunki yengdagi salbiy zaryadlar tayoqqa yaqinroq bo'ladi.
7. Nega tushirilgan metall qisma ham manfiy zaryadlangan tayoqqa tortilishini tushuntiring.
Shunday qilib, zaryadlanmagan Supero'tkazuvchilar zaryadlanmagan kondensatorga zaryadlanmagan o'tkazgichda bepul zaryadlarni qayta taqsimlash sababli har qanday belgi zaryadiga ega bo'lgan zaryadlangan jismga jalb qilinadi.
8. 49.6-rasmda A va B qismalarning o'zaro ta'siri ko'rsatilgan, shuningdek B va S qisma. Bilakcha A musbat zaryadlanganligi ma'lum.
a) B yengi zaryadlangan deb aytish mumkinmi? Agar shunday bo'lsa, uning zaryadlanganligining belgisi nima?

c) A va C yenglari o'zaro ta'sir qilishini taxmin qilish mumkinmi?

Zaryadlanmagan dielektrik har qanday belgi zaryadiga ega bo'lgan tanaga ham jalb qilinadi. Bu dielektrdagi bog'langan zaryadlarning siljishi bilan izohlanadi: dielektr yuzasida turli xil belgilarning zaryadlari paydo bo'ladi va qarama-qarshi belgining zaryadlari zaryadlangan jismga yaqinroq ko'rinadi. Bu diqqatga sazovor joylarga olib keladi.
Quyida biz dielektrikdagi bog'langan zaryadlarning siljishini batafsilroq ko'rib chiqamiz.
6. Elektr o'zaro ta'sirining ahamiyati
Atomlarning mavjudligi musbat zaryadlangan yadrolar va manfiy zaryadlangan elektronlarning o'zaro ta'siri natijasida vujudga keladi.
Atomlar va molekulalarning o'zaro ta'siri ham elektr xususiyatiga ega: uning yordamida atomlar molekulalarga birlashadi va atom va molekulalardan suyuq va qattiq jismlar hosil bo'ladi. Neytral atomlar va molekulalarning elektr o'zaro ta'siri ularda elektr zaryadining notekis taqsimlanishi bilan izohlanadi.
Tirik organizmdagi ko'plab jarayonlar ham elektr shovqinlari natijasida yuzaga keladi. Xususan, asab hujayralarida, shu jumladan miya hujayralarida impulslarning tabiati elektrdir.
Elektr shovqinlari tortishish kuchiga qaraganda bir necha baravar zichroqdir. Masalan, ikkita elektronning elektr itarish kuchi ularning tortishish tortishish kuchidan 4 * 10 42 marta ko'p. Ushbu ulkan son bilan taqqoslaganda, hatto Avogadro doimiysi ham kichik bo'lib ko'rinadi! 50-§da biz elektr va tortishish o'zaro ta'sir kuchlarining qiyosiy bahosini tekshiramiz.
Ammo agar elektr shovqin juda kuchli bo'lsa, nega biz uni kamdan-kam hollarda atrofimizdan sezamiz?
Haqiqat shundaki, atrofimizdagi deyarli barcha jismlar elektr energiyasidan neytraldir: atom yadrolarining ulkan ijobiy musbat elektr zaryadlari mutlaq qiymatga teng bo'lgan manfiy elektron zaryadlari bilan juda yuqori aniqlik bilan qoplanadi.
Faqat shu kompensatsiya tufayli biz elektr shovqin kuchlarining modda ichida qanday «yashirilgan» ekanligini sezmaymiz.
Atrofimizdagi tanadagi zaryadlarning o'zaro o'zaro kompensatsiyasi elektr kuchlari hech qanday tarzda, masalan, mexanik hodisalarda o'zini namoyon qilmaydi degani emas. Aslida, biz mexanikani o'rganayotganda ushbu kuchlarni aniq hisobga oldik.
Esingizda bo'lsa, mexanikada uch turdagi kuchlar hisobga olinadi - tortishish kuchi, elastik kuchlar va ishqalanish kuchlari. Ushbu kuchlarning ikkitasi - elastik kuch va ishqalanish kuchi tanani tashkil etadigan atomlar va molekulalarning o'zaro ta'siri tufayli kelib chiqadi va atomlar va molekulalarning o'zaro ta'siri, biz allaqachon bilganimizdek, elektr xususiyatiga ega.