Электр занжирлар

4.7. Параллель тебраниш контурлари

Э лементлари энергия генераторига параллель уланган контурлари дейилади. (расм а) Бундай тебраниш контурига уланган генератор ундан ташқарида бўлади.

Амалда ишлатиладиган параллель контурларда ҳар доим . Шунинг учун параллель контур характеристикаларини ҳисоблаш пайтида ни ҳисобга олмай, барча актив энергия йўқотишлар индуктивлик шаҳобчасида рўй беради деб ҳисоблаш мумкин. (расм.б) Бундай йўл билан олинган натижалар ҳақиқий натижалардан жуда кам фарққилади.
Контурнинг кириш қаршилиги комплекс катталик бўлиб, у қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади

Контур шоҳобчаларининг паралеллигидан
келиб чиқади.
Бу ерда эканлигини ҳисобга олинса
ҳосил бўлади.
Энди қуйидагича белгилашларни амалга оширамиз:
,
.
Бу ерда контур элементларини кетма-кет айланиш вақтидаги реактив қаршилиги.
Параллель контурнинг тўлиққаршилигини кириш қаршилигининг модули сифатида аниқласак,

Шундай қилиб биз 3 та, катталикларга эга бўлдик. Бу катталикларнинг уччаласи ҳам умумлашган бузилишга боғлиқ.
Бу катталикларнинг умумлашган бузилиш а га боғлиқлик графиги расмда келтирилган. Расмдан кўриниб туриблики, параллель контурларда тўлиқ қаршиликнинг ҳам актив, ҳам реактив ташкил этувчилари бузилиш соҳасига боғлиқ экан. Бу дегани улар манба генераторнинг частотасига боғлиқ бўлади. Кетма-кет контурларда фақат тўлиқ қаршиликнинг реактив ташкил қилувчисини ўзи частотага боғлиқ эди.
Параллель контурларда ҳам маълум бир частотада,яъни ) бўлганда, қаршиликнинг реактив ташкил этувчиси нольга айланади. Бу ҳол резонанс шарти ҳисобланади. бўлганда параллель контурнинг резонанс вақтидаги қаршилигини (bb) дан аниқлаш мумкин.

Расмдан яна шу нарсани кўриш мумкинки, бузилишнинг ортиши билан параллель контурнинг тўлиққаршилиги камайиб боради. Агар ( ) бўлса, бўлади. Демак, бўлади ва тўлиқ қаршилик индуктив характерга эга бўлади. Агар ( ) бўлса бўлиб, бўлади ва тўлиқ қаршилик сиғим характерига эга бўлади.
Резонанс вақтида бўлади ва контурнинг иккала шаҳобчасидан бир хил ток оқади, , бўлади. Контур қаршилигида қувват йўқолади. Шу билан бир вақтда манбадан га тенг қувват келиб туради. Бу қувватларнинг ўзаро тенглигидан фойдаланиб, контурдаги ток билан занжирнинг тармоқланмаган қисмидаги ток орасидаги нисбатни топишимиз мумкин.

Бундан

Тенгликнинг икки томонини квадрат илдиздан чиқарсак

келиб чиқади.
Демак, резонанс вақтида генератордан контурга келаётган токдан генератор тармоқларидаги ток Q марта катта бўлади, яъни тармоқлардан ўтадиган ток Q марта ортади. Шунинг учун параллель тебраниш контурдаги резонанс ток резонанси деб аталади.
Кириш қаршилиги, ундаги ток ва кучланиш частотага боғлиқҳолда турли қийматларни қабул қилади. Занжирнинг тармоқланмаган қисмидаги ток амплитудасини қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин.

бу ерда

контурнинг тўлиққаршилиги.
Агар деб ҳисоблаб контурдаги токнинг частотага боғлиқлик графигини чизадиган бўлсак резонанс частотасида ток минимал қийматига эга бўлишини кўрамиз.
Ч астотанинг резонас частотадан ҳар қандай оғиши контурда токнинг ортишига олиб келади, чунки бу ҳолда контурнинг тўлиқ қаршилиги камаяди.
Контурнинг чиқиш кучланиши қуйидаги формула орқали аниқланади.

Бу кучланиш бир вақтнинг ўзида кириш кучланиши ҳамдир.
Контурнинг узатиш коэффициенти эффектив асллик орқали аниқланади.

Бу ерда -контурнинг хусусий асллиги.
манбанинг ички қаршилигига боғлиқ. бўлиб катталашган сари эквивалент асллик контурнинг хусусий асллигига яқинлашади.
Бу нарсани қуйидагича тушунтириш мумкин. Манбанинг ички қаршилиги R_i контурни шунтлайди. Шунинг учун у қанчалик катта бўлса, унинг контурни шунтлаши шу даражажа кучсиз бўлади.
Р асмда параллель контурнинг нинг турли қийматларидаги частотавий характеристикалари келтирилган. Расмдан кўриниб турибдики бўлганда ҳар қандай бузилишда ҳам K тенг. Демак, бу ҳолда узатиш коэффициенти частотага боғлиқ бўлмайди. Бунга ишонч ҳосил қилиш учун узатиш коэффициенти учун ифодани қуйидагича ёзамиз:

Бу ерда бўлганда . Бу ҳолатнинг физик маъноси шундан иборат. Агар бўлса, манбанинг Э.Ю.К амплитудаси контурдаги кучланиш амплитудасига тенг бўлади, яъни контур қисқа туташув ҳолатида бўлади.
орта бошласа контурнинг узатиш коэффициенти камаяди. Иккинчи томондан қанчалик катта бўлса шунчалик эквивалент асллик катта бўлади ва контурнинг танлаш хусусияти ортади.
Демак қанчалик катта бўлса, контурнинг ўтказиш соҳаси шунчалик тор бўлади.

, бўлганда бўлади.
, бўлганда кичик қийматга эга бўлади.
, бўлганда бўлади ва ўтказиш соҳаси га нисбатан икки марта кенгаяди.
Параллель тебраниш контуридан генераторнинг ички қаршилиги контурнинг тўлиқ қаршилиги тартибида ёки ундан ката бўлган ҳолларда фойдаланиш мумкин. ( )
Баъзи ҳолларда резонанс частотасини ўзгартирмаган ҳолда ўтказиш соҳасини кенгайтириш зарурати туғилади. Бунинг учун контурнинг асллигини камайтириш керак. Контурнинг асллигини камайтириш йўқотиш қаршилигини ошириш орқали амалга оширилади.
И кки хил усул билан контурнинг ўтказиш соҳасини кенгайтириш мумкин.
1 усул. Контурга қўшимча киритиш усули

2 усул. Контурга уни шунтловчи қаршилик улаш усули. Бу усул анча қулай ҳисобланади ва амалда кенг қўлланалади.