Elektr yuritmaning zalvorli va inersiya momentlarini aniqlash

T A J R I B A I SH I - № 1


ELEKTR YURITMANING ZALVORLI VA INERSIYA MOMENTLARINI ANIQLASH.

NAZARIY MA’LUMOTLAR.

Elektr yuritmaning mexanik qismini tavsiflovchi asosiy kattalik, bu uning inersiya momenti (I) hisoblanadi. Aylauvchi jismning inersiya momenti uning massasi bilan (m) inersiya radiusi kvadratining ( ) ko‘paytmasiga teng bo‘ladi. Elektr yuritmaning aylanuvchi qismlari ko‘pincha silindr shaklida bo‘lib, uning bo‘lib, uning inersiya radiusiga teng bo‘ladi. YA’ni:
(1)
bu erda: - m, R – aylanuvchi qismning massasi (kg) va radiusi (m).
Amaliy hisoblashlarda inersiya momenti o‘rniga ko‘pincha zalvorli moment olinadi. Inersiya momenti bilan zalvorli moment quyidagicha (GD²) bog‘langan:
(2)
kelib chiqadi, bundan GD²=4gI (3)
bu erda D,G – aylanuvchi jismning diametri (m) va og‘irligi (N); g – erkin tushish tezlanishi, (m/s²).
Erkin yuritmani zalvorli va inersiya momentlarini tajribada aniqlash usullaridan biri erkin to‘xtatish usulidir.
Bu tajribada elektr yuritma salt ishlash rejimida ma’lum bir barqaror aylanish tezligiga olib chiqiladi va motor tarmoqdan uzilib erkin to‘xtatiladi. Bunday to‘xtatish faqat ichki ishqalanish kuchlari tufayli sodir bo‘ladi. Bu kuchlarni engishga agregatning aylanuvchan qismlarida to‘plagan kinetik energiya sarflanadi.
(4)
yoki
A=P_ayl.ot (5)
bu erda I_m- aylanuvchi qismlarni motor valiga keltirilgan inersiya momentlarining yig‘indisi kg^. m² , P_ayl.o – salt ishlash rejimidagi aylanish uchun sarflanayotgan quvvat (Vt), W_m.s - salt ishlash rejimidagi aylanish tezligi.
(4) va (5) ifodalarni tenglashtirib umumiy inersiya momentini hisoblash formulasini hosil qilamiz:
(6)
bu erda t₀ – elektromexanikaviy vaqt doimiyligi, S; ekanini hisobga olgan holda (6) ifodani quyidagicha yozish mumkin:
(7)
(3) munosabat asosida (8) ifodadan zalvorli momenti hisoblash tenglamasini keltirib chiqaramiz:
(8)
(8) va (9) tenglamalardagi P_ayl.o va t₀ qiymatlar salt ishlash va erkin to‘xtash tajribalaridan olinadi. Bu qiymatlarni olish uchun yig‘ilgan tajriba uskunasi – rasmda ko‘rsatilgan. U umumiy tarzda o‘qqa o‘rnatilgan biri motor, kkinchisi generator rejimida ishlovchi ikkita o‘zgarmas tok mashinalaridan iborat. Elektr motor – M tarmoqqa o‘chirgich R vositasida ulanadi. YUrg‘izish reostati orqali yakor zajiridagi toklar cheklanib, motor yurg‘iziladi. YAkor zanjiridagi kuchlanish voltmetr (V) tok esa ampermetr (A) vositasida nazorat qilinadi. Aylanish tezligini o‘lchash uchun generator G valiga taxogenerator (TG) o‘rnatilgan. Vaqtni o‘lchash uchun sekundomer ishlatiladi. Motorning aylanish tezligi rostlovchi reostat RR vositasida o‘zartiriladi.