Elektr yuritma asoslari Laboratoriya mavzular: 1-Laboratoriya ishi Mavzu

Laboratoriya qurilmasining bayoni

Ketma- ket qo’zg’atishli o’zgarmas tok dvigatelining hamma rejimlarida elektromehanikaviy va mehanikaviy tavsiflarini tajriba o’tkazib tadqiq qilish uchun laboratoriya qurilmasi, mustaqil qo’zg’atishli o’zgarmas tok dvigatelida foydalanilgan agregatga o’hshab, to’rtta mashinadan iborat (2.1-rasm) agregatdir.

2.1-rasm.

Sinalayotgan dvigatelning (SD) qo’zg’atish cho’g’amidagi PP4 qayta ulagichi 1 va 2 holatlarga qayta ulanadi; SD ning yakor zanjiridagi PP3 qayta ulagichi 3 va 4 holatlarga qayta ulanib, qo’shimcha qarshiliklarni yakor zanjiriga parallel ulaydi. ABI, AB2, AB3 lar yordamida yakor zanjiriga ketma-ket ulangan qo’shimcha qarshiliklar shuntlanadi.

Shemadagi qayta ulash elementlarining dastlabki holati:

1. 
   AB1, AB2, AB3 avtomatlari uzilgan holatda,
   
2. 
   Paketli qayta ulagichlar:
   

a / PP1-1 holatda,

b / PP2-1 holatda,

v / PP3 va PP4 –nol holatida.

3. 
   ABC, ABN avtomatlari –ochiq holatda.
   

Ishga tushurish tartibi

1. 
   Yuklash agregatlari shitining panelidagi shtepsil rozetkasi yordamida stend yuklash agregatiga ulanadi.
   
2. 
   Yuklash mashinalari shitida lozim bo’lgan yuklash agregati ulanadi.
   
3. 
   ABC avtomati yordamida stend kuchlanishi 110 V li o’zgarmas tok manba’iga ulanadi.
   
4. 
   LATR dastasini burab, moslovchi voltmetr V_м ning ko’rsatishiga qarab stenddagi yuklash mashinasining e.yu.k.i va yuklash agregatining e.yu.k.lari tenglashtiriladi (bunda V_м voltmetrning ko’rsatishi nolga teng bo’lishi kerak.
   
5. 
   ABN avtomatini ulab yuklash mashinalarining elektrik kommutatsiyasi bajariladi. Shunday qilib, endi LATR dastasining holatini o’zgartirib sinalayotgan dvigatelning yukini (nagruzkasini) o’zgartirish mumkin bo’ladi.
   

Dvigatelning pasportida berilganlari

Dvigatellar	Tipi	Pn kVt	Un V	In A	Rya Om	Rкch Om	Nnom ay/mi
/SD/	P-42	6	220	34	0,55	0,039	1100
/IYUM/	PN-85	6,8	115	60	0,17	49	1350
/TG/	ET-7	0,2	110	0,21	-	-	1900

Qisqa nazariy ma’lumotlar

Ketma-ket qo’zg’atishli o’zgarmas tok dvigatellarining ma’lum seriyalari katologlarida, nominal qiymatlari berilganlari qatorida (P_n , U_n, I_n, n_n) burchak tezligi yoki aylanish chastotasi va momentining yakor tokiga bog’lanishlari ham keltiriladi. Bu bog’lanishlar nisbiy birliklarda (1.2) ifodalangan.

Tabiiy tavsiflari ω=ƒ(I_ya) va ω=ƒ(M) larni hisoblash nisbiy birliklarda keltirilgan universal tavsiflari ω*=ƒ(I_ya^*) va M*=ƒ(I_ya^*) yordamida bajariladi (2.2 va 2.3-rasmlar).

Hisoblash natijalarini 2.3- jadvalga kiritish mumkin.

2.3-jadval

ω^*	2,5	1,7	1,0	0,9	0,8	0,7	0,6
ω=ω^*ωn
Iya^*
Iya=Iya^*Inom
M^*
M=M^*Mnom

Sun’iy mehanikaviy tavsiflarini hisoblash tabiiy tavsiflar yordamida nuqtalar bo’yicha bajariladi. I_yai tokining berilgan qiymatida U_ya va R_yaΣ lardan qat’iy nazar mashinaning magnit oqimi o’zgarmas qiymat Ф_i ga ega bo’ladi.

Demak, quyidagicha yozish mumkin:

ω _ei=U_nom-I_yaiR_yaΣ /KФ_i , (2.1)

ω _ui =[U_ya –I_ya (R_ya + R_ya)]/ KФ_i, (2.2)

Berilgan yakor toki I_yai sun’iy tavsifdagi ω_ui tezligi tabiiy tavsifdagi ω_ei tezligi bo’yicha aniqlanadi:

ω_ui=ω_ei [U_ya-I_yai(R_yaΣ+R_n)]/U_nom-I_yaiR_yaΣ ,

Sun’iy mehanikaviy tavsifni hisoblash natijalari 2.4- jadvalda keltiriladi.

2.2-rasm. 2.3-rasm.

2.4-jadval

I^*i	2,5	1,7	1,0	0,9	0,8	0,7	0,6	0,5
ω^*΄ei
ω^*ui
M^*i

Yakori shuntlangan shemada rostlanadigan mehanikaviy tavsiflarining eng to’g’ri shakllari olinadi (2.4 va 2.5- rasmlar)



2.4-rasm.

Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatelning yakori shuntlangan shemasi (a) va R_sh=const va R_n=var bo’lganda shu shemadagi mos elektromehanikaviy (b) va mehanikaviy (v) tavsiflari.

2.5-rasm

R_n=const va R_sh=var bo’lganda elektromehanikaviy (a) va mehanikaviy (b) tavsiflari.

Ideal salt ishlashda qo’zg’atish toki nolga teng emas ya’ni I_ko=0.

I_ko=I_shо=(I-α_sh^΄)U_s/R_n+R_k , (2.4)

Bu erda:

Α_sh^΄=R_sh/R_sh+R_n+R_k,

Ideal salt ishlash tezligi esa chegaralangan qiymatga ega bo’ladi:

ω_оsh =α_sh^΄U_c/KФ(I_ko), (2.5)

Tavsiflar quyidagi formula bo’yicha quriladi:

ω=ω_оsh-(R_ya+R_k+α΄R_n)/КФ(I_ko) I_ya , (2.6)

U_ya=0 bo’lgandagi mehanikaviy tavsif dvigatelning yakor zanjiri qisqa tutashgandagi uning dinamik tormozlanishi rejimiga mos keladi. Dinamik usulda tormozlashni amalga oshirish uchun uning yakori zanjiri tarmoqdan uziladi va R_qo’sh tashqi rezistorga ulanadi. Qoldiq magnit oqimi hisobiga dvigatel o’z –o’zidan qo’zg’aladi va tezligiga bog’liq holda tormozlanish momentini oshiradi (2.6-rasm).



2.6-rasm. Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatelning o’z-o’zidan qo’zg’alishi bilan dinamik tormozlanishi.

Teskari ulash yo’li bilan tormozlash rejimi mustaqil qo’zg’atishli dvigatelning shunday rejimida qayd qilingan shartlar ya’ni qismlardagi kuchlanish qutblarini almashtirish bilan amalga oshiriladi.

Teskari ulash yo’li bilan tormozlashda mustaqil qo’zg’atishli dvigatelda ko’rganimizdek, tokni chegaralash uchun yakor zanjiriga qo’shimcha rezistor ulanish lozim.

Bu rezistorning qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

R_yaΣ=U_s+КФ(I_яmaks)ω_maks/I_яmaks , (2.7)

ω_maks –teskari ulash rejimini amalga oshirishdagi boshlang’ich tezlik.

O’zlashtirishni tekshirish uchun savollar.

2-1. Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatelning tezligini rostlash usullari haqida gapirib bering.

2-2. Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatellarni tormozlash usullariga qiyosiy baho bering.

2-3. Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatel qanday rejimlarda ishlashi mumkin?

2-4. Qanday sababga binoan ketma-ket qo’zg’atishli dvigatel tarmoqqa tok berib generator rejimida ishlashi mumkin emas?

2-5. Dvigatelning tabiiy tavsifi uchun va yakor shuntlangan shemasi uchun uning magnit oqimining tezligiga bog’lanishini tahminiy tasvirlang.

2-6. Nima uchun nagruzka katta bo’lgan zonada mehanikaviy tavsif shakli to’g’ri chiziqqa yaqinlashadi?

2-7. Yakor zanjiri shuntlangan shemalarda salt tezlikka ega bo’lishining fizikaviy sabablarini tushuntiring.

2-8. Nagruzka va ta’minlovchi kuchlanish o’zgarib turganida ketma-ket va parallel qo’zg’atishli dvigatellarning mehanikaviy hususiyatlarga qiyosiy baho bering.

2-9. Dvigatelning elektrmagnit momenti uning validagi momentdan nima bilan farq qiladi?

2-10. Parallel va ketma-ket qo’zg’atishli dvigatellarning ishga tushurish paytidagi prinsipial shemalarini chizib ko’rsating.

Adabiyotlar

1. 
   V.I. Klyuchev, Elektr yuritmalari nazariyasi, M.:Energoatomizat, 1985y, 134-144 betlar.
   
2. 
   Avtomatlashtirilgan elektryuritmalari asoslari, M.: M.G. Chilikin, M.M. Sokolov, V.M. Terehov, A.V. Shinyanskiy, -M.: Energiya, 1974, 63-78 betlar.
   

5-Laboratoriya ishi

“Generator –Dvigatel” sistemasida mustaqil qo’zg’atishli o’zgarmas tok dvigatelining statik tavsiflarini tadqiq qilish

Laboratoriya ishidan maqsad:

“Generator dvigatel” sistemasida mustaqil qo’zg’atishli o’zgarmas tok dvigatelining bir qator mehanikaviy ω =ƒ(M) va elektrmehanikaviy ω =ƒ(I) hamda rostlash tavsiflarini M=ƒ(ω) va P=ƒ(ω) ni tajribadan olingan ma’lumotlar asosida qurishni o’rganish.

Laboratoriya ishining dasturi

1. 
   Qurilmaning elektr jihozlari, tekshirish- o’lchov asboblari va boshqarish apparatlari bilan tanishish (4.1a va b-rasmlar).
   
2. 
   Dvigatelning bir qator elektrmehanikaviy ω =ƒ(I) va mehanikaviy ω =ƒ(M) tavsiflari olinsin va qurilsin.
   

1. 
   iKD= i_kdnom=const, i_кg=0,2i_кg; i_кg=0,4_кg; i_кg=0,6i_кn; i_кg=0,8i_кn; i_кg=i_кn.
   
2. 
   I_кg=i_кnом =const, i_кd=0,9i_кnом; i_кd=0,8i_кnом; i_кd=0,7i_кnом.
   

3. Quyidagilarni generatorning va dvigatelning qo’zg’atish toklariga bog’lanishlarini olish va qurish:

1. 
   rostlanayotgan dvigatelning tezligini,
   
2. 
   genarator va yuklash mashinasining kuchlanishini,
   

v) sinalayotgan dvigatel va yuklash mashinasining yakorlari toklarini,

7. 
   sinalayotgan va yuklash mashinasining quvvatini.
   

Yuqorida ko’rsatilgan bog’lanishlar rostlashning birinchi va ikkinchi zonalarida ya’ni: i_кd=i_knom, i_кг=(0÷1) i_knom; M=const bo’lganda; va i_кg=const; i_кd =(1÷0,7) i_knom; P=const bo’lganda tartib bilan olinaadi. Yuk momentining qiymati o’qituvchi tomonidan beriladi.

4.3- bandda olingan ma’lumotlar bo’yicha rostlashning birinchi va ikkinchi zonalarida quvvat va momentning tezlikka bog’lanishini quring.

	4.1a-rasm.
	4.1б-rasm.