Elektr va magnetizm 29-ma’ruza O`zgaruvchan elektr toki, o`zgaruvchan elektr toki zanjirida aktiv, sig`im va induktiv qarshiliklar, vector diagrammalar usuli

ELEKTR VA MAGNETIZM
29-ma’ruza
O`zgaruvchan elektr toki, o`zgaruvchan elektr toki zanjirida aktiv, sig`im va induktiv qarshiliklar, vector diagrammalar usuli
Umumiy fizika kafedrasi dotsenti: Nurmatov N.A.
Mavzu rejasi:
1. O`zgaruvchan elektr toki
2. O`zgaruvchan elektr toki zanjirida aktiv,sig`im va induktiv qarshiliklar
3. Vektor diagrammalar usuli
4. Skin effect ( mustaqil )
O`zgaruvchan elektr toki
Oʻzgaruvchan tok — tok kuchi, kuchlanish vaqt oʻtishi bilan davriy ravishda oʻzgaradigan elektr toki; keng maʼnoda — vaqt boʻyicha oʻzgaradigan har qanday elektr toki. Oʻzgaruvchan tokni oʻzgartirish, uzoq masofaga uzatish, toʻgʻrilash, chastotasini oʻzgartirish kabi amallarning bajarilishi nisbatan oddiyligi uning afzalligi hisoblanadi. Togri burchakli ramka korinishidagi oramni bir jinsli magnit maydonga joylashtirib, uni biror oq atrofida aylantirilsa, ( 1- rasm ) uning S yuzini kesib otuvchi magnit induksiya oqimi, ham yonalishi, ham miqdori jihatdan davriy ravishda ozgara boradi. Magnit induksiya oqimining bu ozgarishi natijasida konturda elektr yurituvchi kuch induksiyalanadi va elektr toki hosil boladi.
1-rasm. Oʻzgaruvchan tok generatori.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek magnit induksiya oqimining ozgarishi natijasida konturda elektr yurituvchi kuch induksiyalanadi va elektr toki hosil boladi:
( 1 )
( 2 )
kattalik indusirlangan EYK ning amplituda qiymatini aniqlaydi.
2-rasm.
O`zgaruvchan elektr toki zanjirida aktiv qarshilik
Zanjirda generator va faqat aktiv qarshilik mavjud
deb qaraylik. Agar tebra-
nishlar
( 1 )
( 2 )
Vektor diagrammada
O`zgaruvchan elektr toki zanjirida sig’im
Elektr zanjirimiz o’zgaruvchan tok generatori va kondensatordan tashkil topgan deb qaraylik, y’ani sig’im mujassamlashgan elektr zanjir uchun tenglamalar quyidacha bo’ladi:
( 2 )
- ( 3 )

Kondensator bo’lgan hol





- ( 4 ) deb yozsak,
( 5 ) bu erda, → had tuyulma sig’im qarshilik deyiladi. Vektor diagrammada ( 5-rasm ) kuchlanish tebranishlari tok tebranishlaridan faza jihatdan kech sodir bo’ladi.
5-rasm
O`zgaruvchan elektr toki zanjirida induktivlik
Elektr zanjirimiz o’zgaruvchan tok generatori va induktiv g’ltakdan tashkil topgan deb qaraylik, y’ani induktivligi mujassamlashgan elektr zanjir holi bo’lsin. sig’im qarshilik nolga teng uchun tenglamalar quyidacha bo’ladi:
Berk zanjir uchun Om qonunini yozsak: ( 2 )
( 2 ) ifodani yana quyidagicha yozish mumkin.
( 3 ) yoki
( 4 )
( 4 ) – tenglamada bo’ladi.
O`zgaruvchan toklar uchun Om qonuni
O’zgaruvchan tok zanjirida ko’rib chiqaylik.
( 1 )
Vektor diagrammadan foydalangan holda
( 2 )
( 3 )

- to’la qarshilik deyiladi

( 3 ) – tenglama o’zgaruvchan tok uchun Om qonuni deyiladi.
Vektor diagrammadan
( 5 )
Nazorat savollari:
1. O’zgaruvchan tok hosil qilish shartlarinini tushuntiring.
2. O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv qarshilik.
3. O’zgaruvchan tok zanjirida kondensator.
4. O’zgaruvchan tok zanjirida induktiv g’altak.
5. O’zgaruvchan toklar uchun Om qonuni.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. С.Г.Калашников. Электр. Ўқув қўлланма. Тошкент.1979. Д.В.Сивухин. Общий курс физики.,т-3.,2004.
3. А.Н.Матвеев. Курс физики. Электричество и магнетизм.М.,1983
4. Г.А.Зисман, О.М.Тодес. Курс общей физики.Ч.2.,гл.9,
5. Р.В.Телеснин и В.Ф.Яковлев. Курс физики. Электричество.М.,1970 .
6. И.Е. Иродов. Основные законы электромагнетизма. Учебное пособие. М., “Высшая школа”, 1983. гл.9,