Elektr uzatish liniyalarining almashinuv sxemalari

Q  3I U  3U ^{2 1} b l  ¹ U ²b
c c ф ф ^ ₂ ^ 0 ₂ л
bu yerda: ^{U ф} va ^U - faza va fazalararo kuchlanishlar, kV;

47. 
    Rasm. Elektr uzatish yo’lining soddalashtirilgan almashtirish
    

sxemalari.
a.b- 110-220 kV kuchlanishli xavodagi uzatish yo’llari uchun; v- 35 kV va undan ‘ast kuchlanishli xavodagi uzatish yo’llari uchun; g-10 kV va undan ‘ast kuchlanishli kabelli uzatish yo’llari uchun.

EUY da ishlab chiqariluvchi Q_с reaktiv quvvat kuchlanishning kvadratiga to’g’ri ‘ro’ortsionaldir.

35 kV va undan ‘ast kuchlanishdagi xavodagi EUY da ^b_c va bunga mos ravishda ^Q_c juda kichik bo’lganligi sababli ehtiborga olinmaydi (v- rasm).
Kabelli EUY larining almashtirish sxemalari ham umumiy xollarda xavodagi EUY lardagi kabi ‘-simon ko’rinishda ifodalanadi Kabelli EUY larda faza o’kazgichlari oralaridagi masofalar kam bo’lganligi sababli ^x₀ xavodagi EUY laridagiga nisbatan juda kam bo’ladi. 10 kV va undan ‘ast kuchlanishdagi kabelli EUY larining almashtirish sxemalarida ^x₀ ehtiborga olinmaydi (g-rasm). ^g_л aktiv o’tkazuvchanlik 110 kV va undan yuqori kuchlanishli kabelli EUY larining almashtirish sxemalarida ehtiborga olinadi.
1-Rasmda ikki chulg’amli transformatorning shartli belgilanishi va almashtirish sxemalari keltirilgan. Ikki chulg’amli transformatorning almashtirish sxemasi G-simon ko’rinishda ifodalanadi.

49-Rasm. Ikki chulg’amli transformatorning sxemalari. a-shartli belgilanishi; b- G-simon almashtirish sxemasi; v- soddalashtirilgan almashtirish sxemasi.

Almashtirish sxemasining bo’ylama qismi ^r_т ^{, x}_т
transformatorning

aktiv va reaktiv qarshiliklariga ega. Bu qarshiliklar mos ravishda

transformatorning birlamchi va birlamchi chulg’amga keltirilgan ikkilamchi chulg’amining aktiv va reaktiv qarshiliklari yig’indasiga tengdir.

Almashtirish sxemasidagi kundalang shoxobcha (magnitlanish shoxobchasi) ^g_т , ^b_т aktiv va reaktiv o’tkazuvchanliklardan tashkil to’gan. Aktiv o’tkazuvchanlik transformatorning ‘o’latdan yasaluvchi
^{o’zagida magnitlovchi tok I}  ^{orqali isrof bo’luvchi aktiv quvvat} isroflarini ifodalaydi. Reaktiv o’tkazuvchanlik esa transformator chulg’amlaridagi o’zaro induktsiya magnit oqimi bilan belgilanadi.
Har bir transformator uchun quyidagi xisob ‘arametrlar mahlum
bo’ladi:

1. 
   ^S_н - transformatorning nominal quvvati, MVA;
   
2. 
   ^U _в.н ^,U _н.н - yuqori va quyi chulg’amlarning nominal kuchlanishlari, kV;
   
3. 
   ^P_x - salt ishlash xolatidagi aktiv isrof, kVt;
   
4. 
   ^I _x %- salt ishlash toki, ^I_н dan %;
   
5. 
   ^P_k - qisqa tutashuv isrofi, kVt;
   
6. 
   ^u_k %- qisqa tutashuv kuchlanishi, ^U _н dan %.
   

Bu ‘arametrlar bo’yicha almashtirish sxemasining ‘arametrlarini, ulardagi isroflarni to’ish mumkin.

Elektrenergetikasi tizimining ish jarayonini boshqarish energotizimni dis’etcherlik (D) avtomatik boshqaruvi bilan amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv boshqarilayotgan elektroenergetik obhektlar, ularning ish xolatlari, ish rejimlari, texnologik rejim ‘arametrlari va turli avariya xolatlarini keltirib chiqaruvchi negativ tahsirlarni o’lchash, qayta ishlash va taxlil etish asosida amalga oshiriladi. 1-rasmda elektrenergiyasi ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirilgan dis’etcherlik boshqaruvini funktsional sxemasi keltirilgan.

Boshqarilayotgan elektroenergetik obhektlarni (BEO) texnologik rejim ‘arametrlari birlamchi o’lchovchi o’zgartirgichlar (BO’O’_U) bilan o’lchanadi va elektr signallar ko’rinishida avtomatik boshqaruv qurilmalariga (ABQ) uzatiladi. BEO larga turli negativ tahsirlar (qisqa tutashuvlar, quvvat balanslarini buzilishi va boshqalar) esa negative tahsirlarni birlamchi o’lchovchi o’zgartirgichlari BO’O’_Z bilan qayd etiladi va elektr signallar ko’rinishida yuqori chastotali aloqa kanallari bo’yicha avtomatik axborot qurilmalariga (AAQ) uzatiladi. AAQ lardan elektr signallari ko’rinishidagi axborotlar hisoblash kom’leksini boshqarish (XKB) qurilmasiga va axborotni tasvirlash qurilmasiga ATQ uzatiladi. Axborotlar ATQ da dis’etcherga tushunarli bo’lgan shaklda va dis’etcher qanday xatti harakat qilishi to’g’risida (yuriqnoma) namoyon bo’ladi. XKB qurilmasi dasturiy to’shiriq (X_D) bilan tahminlanadi.
BEO lardan uzatilayotgan axborotlar (axborot manbasi signallari X_S) ABK larida dasturiy to’shiriq X_Di lar asosida taxlil etilib BEO larning ijro mexanizmlarini bajaruvchi organlariga tahsir signallarini (X_u1…X_un) ishlab chiqadi va boshqaruv tahsirini ko’rsatadi. Mahlumki, ko’’incha avtomatlashtirilgan boshqaruv qurilmalarida axborot manbasidan olingan signallardan (X_sui, X_szi) foydalaniladi.
ABQ da ishlatilayotgan axborot turi bilan BEO birgalikda ochiq, yo’iq va kombinatsiyalashgan avtomatik boshqarish tizimini vujudga keltiradi. Ochiq avtomatik boshqarish sxemasida dasturli avtomatik qurilmalardan foydalaniladi va ular negativ tahsirlar bo’yicha ishlaydi. Yo’iq avtomatik boshqarish sxemalarida boshqarilayotgan energotizim texnologik rejim ‘arametrlari to’g’risida olingan ishchi axborotlar teskari aloqa zanjiri orqali uzatiladi.
XBK, AAQ va ABQ birgalikda avtomatik boshqarish tizimini vujudga keltiradi.
Elektrenergiyasini ishlab chiqish, uzatish va taqsimlash jarayonlarining boshqarishni avtomatlashtirish vositalari elektroenergetik tizimni normal ish rejimlarini avtomatik boshqarish va avariyaga qarshi avtomatik qurilma vositalariga bo’linadi.

47. 
    rasm. Elektr energiyasi ishlab chiqarish jarayonining avtomatlashtirilgan dis’etcherlik boshqaruvni funktsional sxemasi.
    

Z-negativ tahsirlar.
BO’O’-birlamchi o’lchovchi o’zgartirgich. AAQ-avtomatik axborot qurilmasi.
BEO-boshqarilayotgan energetik obhekt. ABQ-avtomatik boshqarish qurilmasi.
ATQ-axborotni tasvirlash qurilmasi. D-dis’etcher.
XKB-xisoblash kom’leksini boshqarish. X_D-dasturiy to’shiriq.
X_R-axborotni qayta ishlash natijasi qiymati (dis’etcher uchun yuriqnoma). X_S-axborot manbasi signali
Y_i-texnologik rejim ‘arametrlari.
Elektroenergetik obhektlarni ish rejimlarini avtomatik boshqarish quyidagilarni tahminlaydi:

1. 
   Trubogeneratorlarni avtomatik ishga tushirish va sinxron generatorni ‘arallel ishlashga ulash, yahni sinxronlash;
   
2. 
   Sinxron generatorlarni reaktiv quvvatini va elektr stantsiya shinalaridagi kuchlanishni nominal qiymati avtomatik ravishda ushlab turish;
   
3. 
   Sinxron ishlayotgan generatorlarni aylanish chastotasini o’zgarmas qiymatida avtomatik ushlab turish;
   
4. 
   Elektroenergetik obhektlarni tasodifiy o’zgaruvchan elektr yuklamalarini elektr stantsiyalar orasida va elektr stantsiyalarni elektroenergetik bloklari orasida o’timal taqsimlash.