Elektr tokining inson organizmiga ta’siri

---

ELEKTR TOKINING INSON ORGANIZMIGA TA’SIRI
 
Biz odatiy hayotimizda elektr tokidan doimiy ravishda
foydalanamiz. Ma’lumki, elektr toki inson uchun xavfli
hisoblanadi. Elektr tokining eng xavfli jihati insonning sezuv
organlari orqali aniqlab bo’lmasligi bilan izohlanadi. Ya’ni, uning
ko’zga ko’rinmasligi, hidga ega emasligi, ovoz chiqarmasligi va
boshqalar. Ammo, elektr tokidan barcha talablarga va texnika
xavfsizligi qoidalariga amal qilgan holda foydalanilsa, inson
uchun xech qanday xavf tug’dirmaydi.
Inson tanasining elektr toki ta’siri natijasida shikastlanishi
elektr jarohat deb ataladi. Insonni elektr tokidan
jarohatlanishi turli sabablar tufayli bo’lishi mumkin:
izolyatsiyasi bo’lmagan tok o’tkazuvchi qismlarga tasodifan
tegib ketish; biron bir qurilmaning yomon holatdagi izolyatsiyasi
sababli metal qismlarga tokning o’tib ketishi; yuqori kuchlanish
ostida qolgan metal bo’lmagan buyumlardan; qadam kuchlanishi;
elektr yoyi; insonning beparvoligi va boshqalar.
 

---

Elektr toki odam tanasiga termik (issiqlik), elektrolitik va biologik ta’sir
etishi mumkin. Natijada odamning nafas olishi, yurak faoliyati,
moddalar almashuvi, qon tarkibi va boshqa a’zolarida o’zgarishlar
kuzatiladi.
Termik ta’sir teri to’qimasi hujayralarini qizishidan kuyib ketishigacha
olib kelishi mumkin. Termik kuyish to’rt darajada ifodalanadi: termik
qizarish, pufakchalar hosil bo’lishi, teri yuzasining mo’rtlashishi va teri
to’qimasining to’liq kuyib ketishi.
Elektrolitik ta’ sirda esa, qon tarkibidagi yoki hujayralar tarkibidagi
tuzlarning parchalanishi natijasida qonning fizik va kimyoviy
xussusiyatlari o’zgarishiga olib keladigan holat tushuniladi.

---

Elektr tokining biologik ta’siri natijasida muskullarning keskin qisqarishi tufayli
inson organizmidagi tirik hujayralar to’lqinlanadi, mushaklar keskin ravishda
qisqaradi. Ya’ni, inson o’z organizmini boshqara olmaydi, natijada inson uchun
xayot faoliyatining ba’zi bir funksiyalari bajarilmay qoladi: nafas olishning
yomonlashuvi, qon aylanish tizimining ishlamay qolishi va x.k.
Insonni tok urish holati to’rt darajada baholanadi:
I-daraja – muskullar qisqaradi, inson tok ta’siridan chiqib ketadi, xushini
yo’qotmaydi;
II-daraja – muskullar qisqaradi, inson xushini yo’qotadi, ammo yurak va nafas
olish faoliyati ishlab turadi;
III-daraja – inson xushini yo’qotadi, nafas olish tizimi yoki yurak uri shi to’xtab
qoladi;
IV-daraja – klinik o’lim holati, bunda insonda xech qanday xayot alomatlari (qon
aylanishi, nafas olishi, yurak urishi) ko’rinmay qoladi;
т

---

Klinik o’lim holati bu xayot bilan o’lim oralig’i bo’lib, ma’lum
vaqtgacha inson ichki imkoniyatlar hisobiga yashab turadi. Shu
holatda yurak faoliyati va nafas olishi to’xtaydi, insonda hech
qanday hayot alomatlari sezilmaydi. Klinik o’lim holati 5-8 minut
davom etadi. Shu davrda hech qanday yordam berilmagan
taqdirda miya hujayralari parchalanib, qaytarilmas — biologik
o’limga o’tib ketadi.
Biologik o’lim — qaytarib bo’lmaydigan jarayon bo’lib,
organizmdagi biologik jarayonlar butunlay to’xtashi bilan
tavsiflanadi, shuningdek, organizmdagi oqsil parchalanib ketadi.
Bu klinik o’lim vaqti tugagandan keyin ro’y beradi.