Elektr toki

1. 
   ELEKTR TOKI
   

Zaryadlangan elektr zarrachalarining tartibli harakati elektr toki deyiladi. Kulonda o’lchanadi.

2. 
   Tok kuchi nima ?
   

Vaqt birligi ichida o’tkazgichning ko’ndalang kesimi yuzasi bo’ylab harakatlanayotgan zaryadlangan zarrachalarning tartibli harakatidir. Amperda o’lchanadi .

mikro amper 1mikro A= 0.000001A

milli amper 1milli A = 0.001

amper 1A

kilo amper 1000A

mega amper 1.000.000A

3. 
   Qarshilik nima ?
   

O’tkazgichning elektr energiyasini o’tkazishga bo’lgan chekloviga qarshilik deyiladi. Omda o’lchanadi.

mikro om 1mikro Ω=0.000001Ω

milli om 1milli Ω= 0.001

om 1 Ω

kilo om 1kilo Ω=1000Ω

mega om 1 Mega Ω=1000000Ω

4. 
   Kuchlanish nima ?
   

Elektro magnit maydoni tasiri ostidagi zaryadlangan zarracha, elektr tarmog’ining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga harakatlanishi uchun sarflangan ish miqdoriga aytiladi. Voltda o’lchanadi.

1mikro volt =0.000001v

1milli volt=0.001v

1volt

1killo volt =1000v

1mega volt1.000.000v

5. 
   Quvvat nima ?
   

Quvvat bu elektr energiyasining birlik vaqt ichida bajargan ishi yoki shu ishni bajarish uchun sarflangan energiyaga teng . o’lchov birligi watt

1gekto watt =100w

1Killo watt=1000w

1Mega watt=1.000.000w

6. 
   Qanday quvvat turlarini bilasiz ?
   

Aktiv quvvat watt - kilo watt --- mega watt

Reaktiv quvvat Var- kilo var --- mega var

To’la quvvat voltamper, killo volt amper, mega volt amper

7. 
   Kandensator nima ?
   

Dielektrik material bilan bir biridan ajratilgan har qanday shakldagi ikki o’tkazgichga kondensatr deyiladi.

Farada

mikro farada

nano farada

piko farada.

8. 
   O’tkazuvchanlik nima ?
   

O’tkazgichlarning o’tkazuvchanlik qobuliyati qarshillikka qarama qarshi bo’lib SIMENSda o’lchanadi

9. 
   metalllarda elektr tokini erkin elektronlar, suyuqliklarda ionlar, gazlarda esa erkin elektronlar va ionlar tashiydi.
   

10. diot yarim o’tkazgich asbob bo’lib tokni bir tomonlama o’tkazadi va o’zgaruvchan tokni

O’zgarmas tokka aylantirib beruvchi asbob.

11. Uglikislotniy ognetushutel bilan 1000voltgacha.

Parashkoviy ognetushitel bilan esa 1000voltdan yuqori bo’lgan kuchlanishli yong’inni o’chirish

mumkin.

12. 1000voltgacha bo’lgan liniyalarda daraxt va linya o’rtasidagi masofa kamida 1 metr

1000voltdan yuqori linyalarda esa kamida 3 metr

13. 1-guruh elektr xafsizligiga ega bo’lgan elektromantiyor tayanchga yerdan to 3 metr balandlikkacha chiqishi mumkin.

2-guruh elektr xafsizligiga ega bo’lgan elektromantiyor linyaga 2metr masofa qolguncha tayanchga chiqishi mumkin.

3-guruh elektr xafsizligiga ega bo’lgan elektromantiyor tayanchning uchigacha chiqishi mumkin.

14. 1metrdan yuqoriga chiqib ishlash bu balandlikda ish bajaruluvchi ishlar turkumiga kirib albbata xafsizlik kamari bilan bajarilishi shart.

15. 1000voltgacha kuchlanishga tushib qolgann insonni elektr uzgichdan o’chirib yoki kiyimining quruq joyidan tortib yoki quruq yog’och bilan o’tkazgichni olib tashlab yoki o’tkazgichni yog’och sopli bolta bilan kesib tashlab, elektr tokidan xalos etish mumkin.

16. klinik o’lim bu insonnig biologik o’lim va hayot o’rtasidagi holatidir.

17. klinik o’lim holatiga tushib qolgan insonni sunniy nafas berish va shu bilan birga ko’krak qafasiga malum ritmda zarba berish yo’li bilan o’ziga keltirish mumkin. Yakka holda yordam berishda 2 marta og’izdan og’izga usulida puflab 15 martta ko’krak qafasi bosiladi. Gurux bo’lib yordam berishda 2marta puflab 5marta ko’krak qafasi bosiladi.

18. inson hayoti uchun 42 voltdan yuqori o’zgaruvchan kuchlanish xavli o’zgarmas tokda esa 110voltdan yuqori kuchlanish inson hayoti uchun xavfli.

19. inson hayoti uchun 0.02Amper xavfli 0.1Amper esa o’limga olib keladi

20. Istemol manbalarida ‘’t’’ vaqt ichida ‘’q’’ zaryadni harakatga keltirish uchun sarflangan tashqi kuchga elektr energiyasi deyiladi wattsoat yoki kilowatt soatda o’lchanadi ( schyotchik o’lchaydi) P=IUt

21. xavsizlik plakatlari 4 guruhga bo’linadi;

Ogohlantruvchi plakatlar:

Extiyot bo’ling kuchlanish

To’xta kuchlanish

Sinov hayot uchun xavfli

Chiqma o’ldiradi

Taqiqlovchi plakatlar :

Ulanmasin odamlar ishlamoqda

Ulanmasin tarmoqda ish bajarilmoqda

Ochilmasin odamlar ishlamoqda

Ko’rsatmali plakatlar :

Shu yerda ishlansin

Shu yerdan chiqilsin

Ko’rsatuvchi plakatlar:

ZAZEMLENO

22. 1000voltgacha asosiy himoya vositalari:

Izalatsion shtanga

Klesh

Yuqori kuchlanish ko’rsatgichi (UVN)

Dielektrik qo’lqop

Dastasi izalatsiyalangan chilangarlik yig’uv asboblari ( ombir, otverka va xokazolar)

23. 1000 voltgacha kuchlanishda qo’shimcha himoya vositalari :

Kalish

Gilamcha

Ko’chma zazimleniya

Izalatsionniy padstavka va xavsizlik belgilari.

24. 1000voltdan yuqori kuchlanishda asosiyxafsizlik himoya vositalari:

Izalatsionniy shtanga

Klesh

U V N

Fazalarni aniqlovchi U V N

25. 1000voltdan yuqori kuchlanishda qo’shimcha himoya vositalari :

Dielektrik qo’lqop

Dielektrik Etik

Gilamcha

Shaxsiy ekranlovchi komplektlar

Dielektrik qalpoq

Ko’chma zazimleniya

To’siq qurilmalari

Xavfsizlik plakatlari .

30. Himoya vositalari sinov muddati :

Dielektrik qo’lqop 6 oyda bir marta

Dielektrik etik 36 oyda bir marta

Kuchlanish ko’rsatgich 12 oyda bir marta

Xavfsizlik kamari 12 oyda bir marta

31. Tok zichligi bu: O’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasidan oqib o’tgan zaryad miqdorining, o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasiga nisbatidir.

32. Bir ot kuchi 746 wattga teng. Bir ot kuchi tushunchasi bu 75 kg yukni 1metr balandlikka 1sekund vaqt davomida ko’tarish kuchidir.

33. Elektrodvigatellar 2 turga yani o’zgaruvchan tok dvigateli va o’zgarmas tok dvigatellariga ajraladi.

34. o’zgaruvchan tok dvigatellari 2 turga yani sinxron va asinxronga ajraladi.

35. asixron dvigatellar 2 turga yani qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron devigatel va faza rotorli asinxron dvigatelga bo’linadi .

36. O’zgarmas tok dvigatellari 3 turga bo’linadi:

Ketma-ket qo’zg’atishli dvigatel (SERIES)

Parallel qo’zg’atishli dvigatel ( shunt)

Aralash qo’zg’atishli dvigatel (kompaund)

37. generatorlar 2 turga yani o’zgaruvchan va o’zgarmas tok dvigatelllariga bo’linadi.

38. Uch fazali tokda shinalardagi fazalarni aniqlash uchun ular uch xil rangga bo’yaladi :

A- sariq rang

B- yashil rang

C- qizil rang

Neytral (yani NOL ) - ko’k rang

39. elektr istemolchilari toifalari 3 turga bo’linadi:

Birinchi toifa elektr toki o’chish vaqti yani tannafus vaqti sekundning ulushi (dolisekund)

Ikkinchi toifa elektr toki o’chish vaqti yani tannafus vaqti navbatchi elektrik ikkinchi linyani ulash vaqtigacha

Uchinchi toifa elektr toki o’chish vaqti yani tannafus vaqti 24 soat

40. O’zgaruvchan tokning quvvat koifsenti bu o’lchamsiz fizik qiymat bo’lib u o’zgaruvchan tok istemilchilarida reaktiv quwatt qiymatini xarakterlovchi qiymatdir. Quvvat koifsenti nagruzka orqali o’tuvchi o’zgaruvchan elektr tokining undagi kuchlanishga nisbatan faza siljishini ko’rsatadi =P/S

41. Megaommetr yuqori qarshilikni o’lchovchi asbob bo’lib elektrodvigatellar cho’lg’amlarini va kabellar izalatsiyasini yuqori qarshiligini o’lchovchi asbobdir. U izalatsiya namligini (ABSORSIYA) va eskirganligini (polyarizasiya) o’lchab aniqlab berishi mumkin.

42. Elektro dvigitllarning ishlash prinsipi va uning tuzilishi.

Elektrodvigatelllar asosan stator va rotodan iborat bo’lib ular elektromagnit induksiyasi hodisasai asosida ishlaydi. Stator cho’lg’amiga berilgan elektr toki aylanuvchi magnit maydoni hosil qiladi va o’z navbatida bu hosil bo’lgan kuch rotorni aylanishga majbur qiladi.

43. Elektrodvigatel nima ?

Elektrodvigatel elektr energiyasini aylanma mexanik energiyaga aylantrib beruvchi qurilma

44. Generator nima ?

Generatr mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantrib beruvchi qurilmadir.

45. Vaqt birligi ichida o’tkazgichda harakatlanayotgan elektr toki o’zining qiymatini va yo’nalishini o’zgartirmasa bu albatta o’zgarmas tokdir.

46. O’z yo’nalishini va qiymatini davriy ravishda o’zgartirib turadigan tok o’zgaruvchan tok deyiladi.

47. Elektrodvigatelller asosan 2 qisim aylanuvchi rotor va qo’zg’almas statordan iborat. Yana ham chuqurlashtirilganda esa : stanina, po’lat o’zak, paza ariqchalari, cho’lg’am, oldi va orqa krishkalar, podshipnik, podshipnik qopqog’I , olmaxon qafasi, rotorning po’lat o’zagi va hokazolardan tashkil topgan .

48. Transformator quvvatni va chastotani o’zgartirmagan holda tok kuchi va kuchlanishini o’zgartirib beruvchi elektro statik aparat .

49. Transformator statik deyilishiga sabab u bir joyda turib ishlaydi.

50. Transformator birinchi bo’lib 1876- yilda rus olimi P.N. Yablochkov tomonidan ixtro qilingan. keyinchalik Usagen tomonidan takomillashtirilgan.

51. Transformator 3 xil rejimda :

SALT (XALOSTOY)

YUKLAMA (NAGRUZKA)

QISQA TUTASHUV (KAROTKI ZAMINKANIYA ) rejimlarida ishlaydi.

52. Transformatorning birlamchi cho’lg’ami elektromagnit induksiya hodisasi va ikkilamchi cho’lg’ami o’zaro induksiya hodisasi asosida ishlaydi.

53. Transformator asosan ikki qismdan po’lat o’zak va cho’lg’amlardan iborat.

54. Transformator cho’lg’amlari asosan 2 xil yani past kuchlanish va yuqori kuchlanish cho’lg’amlariga bo’linadi.

55. Transformator po’lat plastinalardan yig’ilishiga saba uyurma toklari yani FUKO toklarini kamaytirishdir.

56. Transformator po’lat plastinalari 0.35 dan 0.5 mm qalinlikda bo’ladi.

57. Transformator cho’lg’amlari asosan S=0.02-10mm* bo’lgan doiraviy simlardan va S=6-60mm* kvadrat to’g’ri burchakli bo’lgan mis va ko’pincha alyuminiy simlardan tashkil topgan bo’ladi.

58. Transformator uch fazali va bir fazali bo’lishi mumkin.

59. Transformatorlar asosan 4 xilga bo’linadi:

- kuch transformatori

-o’lchov transformatori

-avtatransformator

-maxsus transformator

60. Kuch transfarmatori elektr energiyasini yuksaltirish, uzoq masofalarga yetkazish, pasaytirish va aholiga yetkazish uchun xizmat qiladi.

61. Kuch transformatori asosan yuksaltruvchi K> 1

va pasaytruvchi K<1 bo’ladi

62. O’lchov transformatori 2 turga bo’linadi:

Kuchlanish transformatori

Tok transformatoriga bo’linadi

63. kuchlanish o’lchov transformatori birlamchi cho’lg’ami elektr energiyasiga parallel ulanadi. Ikilamchi cho’lg’ami voltmetrga ulanadi. Ikkilamchi cho’lg’amdagi kuchlanish birlamchi cho’lg’amdagi kuchlanishga to’g’ri proporsional. (100V)

64. Tok o’lchov transformatori birlamchi cho’lg’ami elektr energiyasiga ketma ket ulanadi. Ikkilamchi cho’lg’ami ampermetrga ulanadi. Ikkilamchi cho’lg’amdagi tok birlamchi cho’lg’amdagi tokga to’g’ri proporsional ( 5A )

65. Avtatransformator asosan kucvhlanishni noldan boshlab ko’tarib berish uchun ishlatiladi.

66. Maxsus transformator asosan radiyo va telemexanika qurilmalari va boshqa elektr qurilmalari uchun maxsus turda o’ralgan bo’ladi.

67. Kuch transformatrlar parallel ishlashi uchun parallel ishlash shartl;ari bajarilgan bo’lishi kerak.

Parallel ishlash shartlari :

Birlamchi va ikilamchi cho’lg’amlardagi kuchlanish bir biriga teng bo’lishi kerak.

Transformator nominal quwatlari teng bo’lishi kerak .

Qisqa tutashuv kuchlanishlari foizi teng bo’lishi kerak.

Cho’lg’amlarning ulanish guruhlari bir xil bo’lishi kerak

Transfarmatorlarning transfarmatsiya koifsentlari bir xil bo’lishi kerak .

68. Zanjirning bir qismi uchun Ω qonuni :

Berk zanjirdan oqib o’tayotgan tok kuchi zanjirning uchlaridagi elektr yurutuvchi kuchga to’g’ri proporsional. Zanjirning qarshiligiga teskari proporsional.

69. To’liq zanjir uchun om qonuni :

Berk zanjirdan oqib o’tayotgan tok kuchi zanjirning uchlaridagi elektr yurutuvchi kuchga to’g’ri proporsional. . Zanjirning ichki va tashqi qarshiligiga teskari proporsional.

70. Kirxgofning birinchi qonuni :

Tugundan kirayotgan va tugundan chiqayotgan toklarning algebraik yig’indisi nolga teng.

71. Kirxgofning ikkinchi qonuni :

Berk konturdagi elektr yurutuvchi kuchlarning algebraik yig’indisi shu konturdagi kuchlanishlar tushuvining algebraik yig’indisiga teng.

72. Joul lens qonuni:

Elektr toki tasirida o’tkazgichning qizishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchi kvadratining o’tkazgich qarshiligiga va o’tkazgichdan tok o’tish vaqtiga ko’paytirilganiga teng .

73. Uch fazali sistemada fazalar aro siljish 120 gradusga teng.

74. Elektr qurilmalari bu elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi , o’zgarturuvchi, uzatuvchi, tarqatuvchi, boshqa turdagi energiyaga aylantruvchi, mashinalar yoki aparatlar va linyalar hamda qo’shimcha jihozlar tushuniladi.

75. Elektr qurilmalari tok turiga qarab o’zgaruvchan va o’zgarmas tok elektr qurilmalariga bo’linadi .

76. Elektr qurilmalari kuchlanishga qarab 1000voltghacha va 1000voltdan yuqori elektr qurilmal;ariga bo’linadi.

77. Elektromagnit induksiya hodisasi bu :

O’tkazgich zanjirini kesib o’tuvchi magnit oqimi o’zgarganda shu zanjirda elektr yurutuvchi kuch hosil bo’ladi. Bu hodisa elektro magnit induksiya hodisasi deyiladi.

78. Nol sim va ixtiyoriy bitta faza orasidagi kuchlanish faza kuchlanishi deyiladi.

79.Nol sim va ixtiyoriy bitta faza orasidan oqib o’tadigan tokka faza toki deyiladi.

80. Ixtiyoriy 2ta faza orasidagi kuchlanish linya kuchlanishi deyiladi

81. ixtiyoriy 2ta faza orasidan oqib o’tadigan tokka linya toki deyiladi.

82. Invertor qurilmasi o’zgarmas tokni o’zgaruvchan tokka aylantirib beradi

83. gerkon rele bu kantaktlari tabbiy magnit maydon tasirida ulanuvchi yoki uzuluvchi reledir

84. foto rele bu kontaktlari quyosh nuri tasirida ulanuvchi yoki uzuvchi reledir.

85. yarim o’tkazgichlarda asosan kremniy, germaniy va boshqa moddalardan foydalaniladi.

86. qarshiliklar o’zgarmas tokka ulansa omik qarshilik deyiladi, qarshiliklar o’zgaruvchan tokka ulansa aktiv qarshilik deyiladi.

87. Speral va isitish tentlarida asosan nixrom , fexral , nikelin moddalaridan tayyorlangan o’tkazgichlardan foydalaniladi.

88. O’tkazgichlarni uzilgan joyini aniqlash uchun :

Sig’im usuli

Sirtmoq usuli

Induksion akustik usuli

Tebranuvchan razryad usuli

Impuls usullari mavjud.

89. Transformator salt ishlaganda ikilamchi cho’lg’amda istemolchi ulanmagan bo’ladi. Sinov uchun salt ishlatiladi.

90. Transformator qisqa tutashuv rejimida ishlaganda ikkilamchi cho’lg’amda kuchlanish nolga teng bo’ladi.

91. Transformator yuklama rejimida ishlaganda ikkilamchi cho’lg’amda istemolchi ulangan bo’ladi.

92. O’zgarmas tok dvigatelini birinchi bo’lib rus olimi akademik Boris simyonivich Yakobi 1834-yilda ixtro qilgan.

93. Asinxron dvigitlni birinchi bo’lib Dalevo Dabrovskiy ixtro qilgan.

94. Reaktiv quvvat nima ?

O’zgaruvchan tok zanjiriga induktiv qarshilik ulanganda manbadan istemolchiga kelgan va undan qaytib ketgan quwatt reaktiv quvvat deyiladi

95. Elektromagnit relelarning turlari :

-Tortuluvchi yakorli

-Burulivchi yakorli

-ko’ndalang harakat qiluvchi yakorli.

96. Rele himoyasiga qo’yiladigan talablar:

-tanlovchanlik

-tezkorlik

-sezgirlik

-Ishonchlilik

97. Elektrostansiya bu elektr energiyasini ishlab chiqaradigan inshoot yoki tashkilot.

98. Padstansiya bu elektr energiyasini o’zgartiradigan va taqsimlaydigan joy.

99. Taqsimlash qurilmasi bu elektr energiyasini qabul qilish va taqsimlash uchun xizmat qiladigan shinalar va yordamchi qurilmalardan iborat elektroustanovkadir.

100. taqsimlash qurilmasi 2 xil bo’ladi yani ochiq va yopiq taqsimlash qurilmalariga bo’linadi.

101. Kabellarni transheyalarda 4 ta gacha, kanallarda 4 tadan 30 tagacha , tunellarda 30tadan ortiq.

102. Ochiq taqsimlash qurilmalari 35 kilovolt va undan yuqori kuchlanish uchun, yopiq taqsimlash qurilmalari esa 3 kv dan 35kv gacha qurilada.

103. Kabellarni ulangan joyi mufta deyiladi. Muftalar har 50 metrda 1tagacha bo’lishiga ruxsat beriladi.

104. Linyalarda alyumin ishlatilishiga sabab, tan narxi arzon, vazni yengil, o’tkazuvchanlik darajasi yuqori.

105. Transformatorlar sovutish maqsadida moy va kvars qumdan foydalaniladi. Kvars qumdan foydalanishga sabab yong’in chiqish xafi yuqori bo’lgan joylarda transfarmatr qo’shilib yonmasligi uchun ishlatiladi.

106. Havo linyalarda tayanchlar oraliq, burchak, kesishadigan, tarmoqlash, va oxirgi tayanchlar ga bo’linadi.

107. 10kv gacha havo linyalarida yog’och yoki temir beton. 35 kv dan yuqori linyalarda temir beton va temir tayanchlardan foydalaniladi.

108. Havo linyalari 1000voltgacha va 1000voltdan yuqori havo linyalariga bo’linadi.

109. Yerlashtirgichlar turlari :

-mestni zazemleniya

-kontur zazemleniya

-perenasnoy zazimleniya (ko’chma)

- zashitni zazimleniya . (himoya )

110. Zazimleniya qarshiligi yer ustida 4 Ω dan yuqori bo’lmasligi kerak.

111. Zazimleniya qarshiligi yer ostida yani kon lahmlarida 2 Ω dan yuqori bo’lmasligi kerak.

112. Zazimleniya o’tkazgichi yug’onligi 16mm* dan kam bo’lmasligi kerak.

113. Asinxron dvigatelning sirpanishi bu rotor aylanishi va stator hosil qilgan magnit maydoni aylanishi oralig’idagi orqada qolish miqdorini xarakterlovchi doimiy miqdorsiz kattalik.

114. Lampalar turlari :

Cho’g’lanma lampa

Galogen lampa

Gazorazryadli lampalar

Lyuminissent lampalar .

Istiqbolli svetadiyot lampalar.

115. Kontaktorlar qiymati o’ta yuklanish toklaridan oshmaydigan tokli zanjirni tez tez kamutatsiya qilishda ishlatiladigan elektromagnit qurilmadir.

116. Kontaktorlar o’zgaruvchan va o’zgarmas toklar uchun alohida 2 xil ishlab chiqariladi.

117. O’zgarmas tok birinchi bo’lib Tomas Eddisson tomonidan, O’zgaruvchan tok esa Nikola Tesla tomonidan aniqlangan.

118. Kandensator birinchi bo’lib Maykl Faradey tomonidan ixtro qilingan shuning uchun kandensator faradada o’lchanadi.

119. Yuqori kuchlanish ko’rsatgichi UVN deyiladi yani ( указател високо волтний наприжения)

120. Izalatsiyani avtomatik nazorat qilish qurilmasi bu neytrali izalatsiyalangan elektr zanjirlarida ishlatiladi, vazifasi : izalatsiya qarshiligi malum killo Ω dan tushganda va odam tanasi elektr tokiga tegib ketganda elektr zanjirini tarmog’dan uzishdir. UAKI deb yurutiladi ( устройства автоматические контрол изолассия)