Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Телемеханика
3.3.88. Телемеханика анжомлари (телебош арув, телесигнализация, телеўлчагичлар, телеростлашлар) умумий иш
қ
холатлари (режим) билан ўзаро бо ланган худудий тар о электр ускуналарини назорат илишда ва уларни диспетчерлик
ғ
қ қ
қ
бош арувида ўлланилиши лозим. Телемеханика анжомларини ўлланишдаги асосий шартлардан бири техник и тисодий
қ
қ
қ
қ
жи атдан ма садга мувофи лигидир (диспетчерлик бош арувини самарадорлигини ошириш, яъни холатларни (режимларни)
ҳ
қ
қ
қ
ва ишлаб чи ариш жараёнларини яхшилаш, авария ва носозликларни тезда бартараф илиш, электроускуналарини
қ
қ
и тисодий кўрсаткичларини, ишончли ишлашини ошириш, ишчи ходимларни сонини камайтириш ва ходимларни доимий
қ
навбатчилигидан кечиш, ишлаб чи ариш хоналарини ис артириш ва телемеханика анжомлари АРУМ, аварияга арши
қ
қ қ
қ
автоматика ва бош а ростлаш ва бош арув тизим сигналларини телеузатиш учун хам ўллаш мумкин.
қ
қ
қ
3.3.89. Электр ускуналарини телемеханизациялаш хажми тармо ёки корхона низомларидан келиб чи
ан олда
қ
ққ
ҳ
ани ланиши ва автоматлаштириш хажми билан ибргаликда белгиланади. Бундай холларда телемеханизация анжомлари
қ
биринчи навбатда иш холатлари (режимлари) а ида, асосий коммутация жи озларини холати ха ида, авария режимлари
ҳ қ
ҳ
қ
пайдо бўлгандаги ўзгаришлар а ида амда айта улаш (режалаштирилган, таъмирлаш учун, тезкор) ўтказиш а идаги
ҳ қ
ҳ
қ
ҳ қ
фармойишнинг бажарилишини назорати а ида маълумотлар олиш учун ишлатилиши лозим.
ҳ қ
Доимий навбатчи ходимлари бўлмаган холлада электр ускуналарни телемеханизация ажмини белгилашда биринчи
ҳ
навбатда энг содда телесигнализацияни ўллашни кўриб чи илиши лозим (икки ва ундан орти сигналли авария –
қ
қ
қ
ого лантирувчи телесигнализацияни).
ҳ
3.3.90. Мураккаб электр тармо ларда ишлаётган электр ускуналарнинг иш холатларини (режимларини) и тисодий
қ
қ
жи атдан улай ва ишончли бўлишини автоматика воситалари билан марказлашган олда ал этиш мумкин бўлмагнада
ҳ
қ
ҳ
ҳ
телебош арув керакли ажмда кўзда тутилиши лозим. 
қ
ҳ
Телебош арув доимий навбатчиси бўлмаган объектларда, доимий навбатчиси бўлган та дирда тез-тез ва самарали
қ
қ
ўлланиладиган объектларда кўзда тутилиши керак.
қ
Телебош ариладиган электр ускуналарида телебош арув амали, (операцияси) автоматика ва имоя ускуналари каби
қ
қ
ҳ
жойларда ўшимча тезкор айта улашларни талаб илмаслиги керак (тезкор ходимларни ча ирилиши ва иштирок этиши
қ
қ
қ
қ
билан).
Агарда тезкор-и тисодий кўрсаткичлар ва сарф харажатлари бир хил бўлган та дирда телебош арув олдида
қ
қ
қ
автоматлаштиришга имконият берилиши керак.
3.3.91. Телесигнализациялаш уйидагиларни кўзда тутиши лозим: 
қ
диспетчерлик пункларида, электртаъминоти тизимларида иш режалари (холатлари) учун му им а амиятга эга бўлган,
ҳ
ҳ
бевосита тезкор бош арувда бўлган ёки диспетчерлик пункти ихтиёрида бўлган электр ускуналарининг асосий коммутация
қ
жи озларнинг холати а ида маълумотларни айд этиши;
ҳ
ҳ қ
қ
маълумотларни айта ишловчи ускуналарга ёки хисоблаш машиналарга информацияларни ( маълумотларни) киритиш
қ
учун;
авария а ида ва ого лантирувчи сигналларни узатиш учун.
ҳ қ
ҳ
Бир нечта диспетчерлик пунктларини тезкор бош арувида бўлган электрускуналаридаги телесигнализация, одатда
қ
ю ори диспетчерлик пунктларига ретранслация усули билан ёки уйи диспетчерлик пунктларидан олинган сигналларни
қ
қ
узатиши лозим.
Одатда информацияни узатиш тизими бир бос ичли ретрансляция кўринишда бажарилиши лозим.
қ
Электр ускуналарнинг олатини телесигнализациялаш учун одатда датчик сифатида реле-такрорлагични контакти ёки
ҳ
ёрдамчи контакти ишлатилиши керак.
3.3.92. Телеўлчашлар электр таъминоти тизимини оптимал олатларини назорат илиш ва бар арорлаштириш, амда
ҳ
қ
қ
ҳ
мукмин бўлган авария жараёнларини олднини олиш ва бартараф илишдаги асосий электрик ва технологик
қ
параметраларини (кўрсаткичларни, ало ида электр ускуналарни иш режаларини белгиловчи) узатилишини таъминлаши
ҳ
керак.
Энг му им параметраларни (кўрсаткичларни), амда кейинчалик узатиш, йи иш ёки айд этиш учун керак бўладиган
ҳ
ҳ
ғ
қ
параметрларни (кўрсаткичларни) телеўлчашлар одатда узлуксиз бажарилиши лозим.
202

---

Ю ори диспетчерлик пунктларига телеўлчашларни узатиш тизими одатда ретрансляция (узатиш) илишни бир
қ
қ
бос ичли илиб бажарилиш керак.
қ
қ
Доимий назорат илишни талаб илмайдиган параметраларни (кўрсаткичларни) телеўлчашлар даврий ёки талаб
қ
қ
илинганда бажарилиш лозим.
қ
Назорат илинадиган пунктларда телеўлчашлар бажарилганда параметраларни жойларда исобга олишлар ам
қ
ҳ
ҳ
эътиборга олиниши лозим.
Жойлардаги кўрсаткичлар (параметрлар) исгоботини таъминловчи ўлчаш ўзгартиргичлари (телеўлчашлар
ҳ
датчикларни) одатда ўлчашларни ани лик синфи са ланиб олган олда итларда ўлчов асбоблари ўрнига ўрнатилиши
қ
қ
қ
ҳ
қ
лозим (1.6 бобга аранг).
қ
3.3.93. Бирлашган энеготизимларда электр ускуналарни телемеханизациялаш ажми, телеростлаш ма садида
ҳ
қ
телемеханика воситаларини ишлатишда телемеханика ускуналарига ва ало а йўлларига ўйиладиган талаблар ани ликка
қ
қ
қ
нисбатан, ишончлилигига ва частота ва увват о имини автоматик ростлашда информацияни кеч олишига араб
қ
қ
қ
қ
белгиланади.
Частота ва увват о имини автоматик ростлаш тизимлари учун параметрларни телеўлчашлар узлуксиз бажарилиши
қ
қ
керак.
увват о имини ўлчаш учун, амда асосий ёки бир гуру ростловчи электростанцияларга телеростлаш сигналларни
қ
қ
ҳ
ҳ
узатишда фойдаланиладиган телеузатиш йўллари одатда икки муста ил каналлардан иборат бўлган такрорланувчи
қ
телемеханика каналидан иборат бўлиши керак.
Телемеханика жи озларида, ускуналардаги ва телемеханика каналларидаги (йўлларидаги) турли шикастларда автоматик
ҳ
ростлаш тизимларига таъсир этувчи имоя кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
3.3.94. Электр, газ, сув, исси лик тизимларида хаво таъминоти, кўчаларни ёритиш, ишлаб чи ариш жараёнларини
қ
қ
назорат илиш ва бош аришда, телемеханизация масалалари (телемеханика каналлари ва диспетчерлик пунктлари
қ
қ
бажарилганда ало ида) ма садга мувофи лиги ало ида ар бир ол учун кўриб чи илиши лозим.
ҳ
қ
қ
ҳ
ҳ
ҳ
қ
3.3.95. Генераторлар сони кўп бўлган ва подстанция ва электростанциялар учун ва машина залидан, юксалтирувчи
подстанция амда электростанцияни бош а урилмалари билан марказий бош арув пункти орасидаги масофа етарли
ҳ
қ қ
қ
даражада узо бўлган та дирда объектлар ўртасидаги телемеханизация кўзда тутилган бўлиши керак. Объектлар ўртасидаги
қ
қ
телемеханизация ажми ва воситалари электрстанцияларни бош арув технологиясидан, амда
ар бир ало ида
ҳ
қ
ҳ
ҳҳ
ҳ
лойи алашни техник – и тисодий кўрсаткичлардан келиб чи иб танланиши лозим.
ҳ
қ
қ
3.3.96. Турли телемеханика тизимлари биргаликда ўлланилган та дирда битта диспетчерлик пунктларида диспетчер
қ
қ
томонидан бажариладиган операциялар (амаллар) одатда бир хил бўлиши керак.
3.3.97. Телемеханика ускуналари ўлланилган такдирда ,жойларда уйидаги узиб куйишлар ( ўчиришлар) кўзда
қ
қ
тутилган бўлиши керак:
-барча телебош арув ва телесигнализация занжирларни одатда занжирда кўринарли узилиш осил иладиган ускуналар
қ
ҳ
қ
ёрдамида бир ва тнинг ўзида узиб ўйиш;
қ
қ
- ар бир объектни телебош арув ва телесигнализация занжирларини занжирда кўринарли узилиш осил иладиган махсус
ҳ
қ
ҳ
қ
ис ичлар, синов блоклари ва бош а ускуналар ёрдамида узиб ўйиш.
қ қ
қ
қ
3.3.98. Телемеханика ускуналарини таш и ало аси 3.4. боб талаблари асосида бажарилиши лозим.
қ
қ
3.3.99. Электр ўлчаш асбоблари - ўзгартиргичлари (телеўлчашлар датчиклари) бар арор (доимий) электр ўлчов
қ
асбоблари исобланиб 1.6. боб талаблари асосида ўрнатилган бўлиши керак.
ҳ
3.3.100. Телемеханика каналлари сифатида, бош а ма
садларда ўлланаладиган ёки муста ил (кабелли, аво ор али,
қ
ққ
қ
қ
ҳ
қ
зичлаштирилган ва зичлаштирилмаган) ўтказувчи каналлар, ХЛ даги ю ори частотали каналлар амда та симлаш
қ
ҳ
қ
тармо лари, радио ва радиорелейли ало а каналлари ишлатилиши ( ўлланилиши) мумкин.
қ
қ
қ
Телемеханика каналларини танлаш ва ташкил илиш, мавжудларидан фойдаланиш ёки муста ил каналларни ташкил
қ
қ
этиш, захиралаштириш техник-и тисодий жи атдан ма садга мувофи ллигидан ва етарли ишончлилигидан келиб чи
ан
қ
ҳ
қ
қ
ққ
олда ани ланади.
ҳ
ҳ
3.3.101. Телемеханика аппаратларини ва ало а каналларини етарли даражада ишончлиликни ва узатилаётган
қ
информацияни ишончлилигини таъминлаган та дирда рационал ишлатиш ма садида уйидагиларга рухсат этилади:
қ
қ
қ
1. Бир хил кучланишли бир нечта параллел тармо ларда увватни телеўлчашлар йи инди увватни битта телеўлчаш
қ
қ
ғ
қ
каби бажарилишига;
2. Ча ириш бўйича телеўлчашлар ўтказилганда назорат илинадиган пунктларда бир турдаги ўлчашлар учун умумий
қ
қ
ускуналар ўлланилиши, диспетчерлик пунктларда эса турли назорат пунктлардан келаётган сигналларни ўлчашда ўлчаш
қ
учун умумий ўлчаш асбобларидан фойдаланилади; бундай олларда бир ва тнинг ўзида улчашларни узатиш ва абул илиш
ҳ
қ
қ
қ
имконияти бўлмаслиги (бартараф этилган) таъминланган бўлишига;
3. Телеўлчашлар ажмини камайтириш учун уларни назорат илинаётган параметрлари ийматларини
ҳ
қ
қ
телесигнализация илиш билан алмаштириш ёки параметрларни белгиланган меъёрлардан бўлишини айд этувчи ва сигнал
қ
қ
берувчи ускуналар билан алмаштириш кўриб чи илишига;
қ
4. Бир ва тнинг ўзида узлуксиз телеўлчашлар ва телесигналларни узатиш учун телемеханикани комплекс
қ
ускуналаридан фойдаланишга;
5. Битта телемеханикани узатиш урилмасини бир нечта диспетчерлик пунктларида ишлашига, амда диспетчерлик
қ
ҳ
пунктининг битта телемеханик урилмаси, жумладан шахардаги ва ишло жойлардаги та симлаш тармо
ларидан
қ
қ
қ
қ
ққ
информацияларни (маълумотларни) йи иш учун, бир неча назорат илинаётган пунктларда ишлашига;
ғ
қ
6. Электрлаштирилган темир йўл участкаларини диспетчерлик пунктларидан, корхона электртармо ларининг
қ
диспетчерлик пунктлари тяговой нимстанциялардан телесигнализацияни ретрансляция (узатишга) илишга.
қ
3.3.102. Диспетчерлик ва назорат пунктларидаги телемеханика ускуналарини (асосий амда захирадаги) таъминоти
ҳ
(электр таъминоти) ало а ва телемеханика каналлари билан биргаликда амалга оширилган бўлиши керак.
қ
Тезкор (оператив) ўзгарувчи токли назорат этилувчи пунктларда телемеханика ускуналарининг захирадаги электр
таъминоти захиралаш манбалари (шиналар тизимини бош
а секциялари, захирадаги киришлар), ало а канали
ққ
қ
ускуналарининг аккумулятор батареялари, кириш
исмларидаги кучланишалр трансформаторлари, ало а
қ
қ
конденсаторларидан чи ишлар в ш.ў.) бўлган та дирдагина амалга оширилган бўлиши керак. Агарда захирадаги таъминот
қ
қ
манбалари бош а ма садлар учун кўзда тутилмаган бўлса, у олда телемеханика ускуналарининг таъминотини захиралаш
қ
қ
ҳ
кўзда тутилмайди. Агар назорат илувчи пунктларда тезкор (оператив) токли аккумулятор батареялари бўлган та дирда
қ
қ
203

---

телемеханика ускуналарини захирадаги манбалари ўзгартиргичлар ор али амалга оширилиши лозим. Бирлашган энерготизм
қ
ва корхона электр тармо ларини диспечерлик пунктларига ўрнатилган телемеханика ускуналарини захирадаги манбалари
қ
ало а ва телемеханика каналлари билан биргаликда муста ил манбалар (ўзгармас токни ўзгарувчан токка алмаштирувчи
қ
қ
ўзгартиргичли аккумулятор батареялар, ички ёнув двигател – генераторлар) ор али амалга оширилиши лозим.
қ
Электр таъминотининг асосий манбаларида носозликлар пайдо бўлган та дирда, захирадаги манбалар билан ишлашга
қ
ўтиш автоматлаштирилган бўлиши керак.
Саноат корхоналарини диспетчерлик пунктларида манбаларини захиралаштиришнинг лозимлиги, электр таъминотини
ишончлигини таъминловчи талаблардан келиб чи
ан олда ани ланиши лозим.
ққ
ҳ
қ
3.3.103. Телемеханикани барча аппаратлари ва панеллари белгиларга (маркировкаларга) эга бўлиши керак ва уларни
ишлатиш учун улай жойларга ўрнатилган бўлиши керак.
қ