Электр таъминоти ва электр тармоšлари

ўз атиш системалари
Қ ғ
5.2.35. 5.2.36-5.2.52 да келтирилган талаблар турбо ва гидрогенераторларнинг ва синхрон компенсаторларнинг ўз атиш
қ ғ
системаларини стационер ускуналарига тар алади. 
қ
262

---

5.2.36. ўз атиш системаси деб ГОСТ ва техник шартларда кўзда тутилган, нормал ва авария олатларида генераторлар
Қ ғ
ҳ
ва синхрон компенсаторларнинг керакли ўз атишини таъминлайдиган, тегишли занжирлар билан бирлашган жи озлар,
қ ғ
ҳ
аппаратлар ва ускуналар йи индиси айтилади.
ғ
Генераторни (синхрон компенсаторни) ўз атиш системасига уйидагилар киради: ўз атгич (ўзгармас ток генератори,
қ ғ
қ
қ ғ
ўзгартгичли ўзгарувчан ток генератори ёки трансформатор), ўз атишни автоматик ростлагичи, коммутация аппаратураси,
қ ғ
ўлчов асбоблари, роторнинг ўта ю ори кучланишлардан имоя воситалари ва ўз атиш системаси жи озларини
қ
ҳ
қ ғ
ҳ
шикастланишдан имоя воситалари. 
ҳ
5.2.37. ўз атиш системаларини электр жи озлари ва аппаратураси синхрон генераторларга ва компенсаторларга бўлган
Қ ғ
ҳ
ГОСТ талабларига ваш у ускуналарга ва аппаратурага бўлган техник шартларга мувофи бўлиши керак.
қ
5.2.38. Иш кучланишини ёки давомли ўта кучланишларни (масалан, ўз атишини кучайтиради) таъсир этувчи иймати
қ ғ
қ
1 кВ дан ю ори бўлган ўз атиш системалари ушбу оидаларни 1 кВ дан ю ори бўлган электр ускуналарига ўйиладиган
қ
қ ғ
Қ
қ
қ
талабларга мувофи бажарилиши керак. Вентиль ўз атиш системалари учун ўта кучланишларни ани лашда коммутация
қ
қ ғ
қ
ўта кучланишлари ам исобга олиниши керак.
ҳ
ҳ
5.2.39. ўз атиш системалари автоматик ишга туширишни, амма кўзджа тутилган тартибда ишни ва амда доимий
Қ ғ
ҳ
ҳ
ходимларни навбатчилигисиз электр станцияларда ва нимстанцияларда генератор ва синхрон компенсаторни тўхтатишни
таъминлайдиган ажмда бош ариш, имоя, сигнализация ускуналари билан ва назорат - ўлчов асбоблари билан жи озланган
ҳ
қ
ҳ
ҳ
бўлиши керак. 
5.2.40. Совитиш системасини бош ариш пультлари ва панеллари, назорат асбоблари ва сигнализация аппаратлари ва
қ
амда тиристорли ёки бош а ярим ўт азгичли ўз атгичларнинг куч ўзгартгичлари бир-бировидан бевосита я инликда
ҳ
қ
қ
қ ғ
қ
жойлаштирилиши керак. Исси лик алмаштиргичларни бош а хонада ўрнатиш рухсат этилади, бунда исси лик
қ
қ
қ
алмаштиргичнинг бош арув панели уни ёнида ўрнатилиши керак.
қ
ўз атиш бош аруви бажарилишини мумкин иладиган пульт (панел) ўз атишни назорат илувчи асбоблар билан
Қ ғ
қ
қ
қ ғ
қ
жи озланиши керак.
ҳ
5.2.41. Генераторлар ва синхрон компенсаторларини ўз атиш системаларининг электр тў ирлагич ускуналари
қ ғ
ғ
совитувчи мухитни ёки вентилларни харорати мумкин бўлганидан ошиб кетганида харакатга келувчи сигнализация ва химоя
билан жихозланиши керак ва амда совитувчи мухитнинг хароратини ва ускуна токини назорати учун асбоблар билан
ҳ
жихозланиши керак.
5.2.42. ўз атиш системалари иш жараёнида изоляция ўлчовини амалга ошириш ва амда изоляция аршилигини
Қ ғ
ҳ
қ
мейёрдан пастга тушгани а ида сигнал этиш имконларини берувчи изоляцияни назорат илувчи ускуналар билан
ҳ қ
қ
жи озланган бўлиши керак.
ҳ
5.2.43. Тў ирлагич ускуналарини анодлари ва катодлари билан бо ланган ўз атиш системаларининг занжирлари
ғ
ғ
қ ғ
анодларни ва катодларни занжирларининг синов кучланишларига мувофи изоляция даражаси билан бажарилиши керак.
қ
тўгрлагичларнинг анод занжирларини, айрим грухларнинг катод занжирларини ва амда компенсация этилмагна
ҳ
тепкили ёки ўзгарувчан токлар мавжудлигида бош а занжирларни бо ланишлари оби и металлдан бўлмаган кабел билан
қ
ғ
қ
ғ
бажарилиши керак.
Генераторни ёки синхрон компенсаторни ўз атиш чўл амларининг кучланиш занжирлари ўлчовлар учун ва автоматик
қ ғ
ғ
захирани улаш (АЗУ) ускуналарини ўшиб ўйиш учун оддий ис ичлар аторларига кирмаган изоляция даражаси
қ
қ
қ қ
қ
кўтарилган ало идаги кабел билан бажарилиши керак. ўз атиш чўл амига улаш рубильник ор али амалга оширилиши
ҳ
Қ ғ
ғ
қ
керак.
5.2.44. Ротор занжири узилиши билан АМУ ускунасини ўллашда ва амда ўзгартгичли статик ўз атгичлар билан
қ
ҳ
қ ғ
фойдланишда ротор чўл ами кўп карра харакатдаги разрядник билан имояланиши кера. Бир карра харакатдаги разрядникни
ғ
ҳ
ўллаш рухсат этилади. Разрядник ўз атиш кучланиши 110% номинал кучланишга тенг бўлган тартибда разрядник
қ
қ ғ
тешилишида давоми ишга хисобланган автив аршилик ор али роторга параллел уланиши керак.
қ
қ
5.2.45. 5.2.44 да кўрсатилган разрядниклар ишлагани а ида сигнализацияга эга бўлиши керак.
ҳ қ
5.2.46. Генераторларни ва синхрон компенсаторларни ўз атиш системаси шундай бажарилиши керак-ки:
қ ғ
1. АМУ ва ўз атгични бош арув занжирларида коммутация аппаратларидан ар бирини ўчирилиши ишга тушириш,
қ ғ
қ
ҳ
тўхтатиш ва генераторни салт иши жараёнларида нотў ри жадваллаштиришларга (форсировкаларга) олиб келмасин.
ғ
2. АМУ ва ўз атгични бош арув занжирларида оператив ток кучланишини йў бўлиб олиши генераторнинг ва
қ ғ
қ
қ
қ
синхрон компенсаторнинг ишини бузилишига олиб келмасин.
3. Турбогенераторни захираланган ўз атгич билан ишлаб туришида тў ирлагичларда ва уларнинг ёрдамчи
қ ғ
ғ
ускуналарида таъмирлаш бош а ишларни амалга ошириш имконияти бўлсин. Бу талаб шчеткасиз ўз атиш системаларига
қ
қ ғ
тегишли эмас.
4. Ротор ва уни контакт ал аларида ис а туташув ( Т) бўлганида ўз атиш системасини шикастланиш имконига йўл
ҳ қ
қ қ
Қ
қ ғ
ўйилмасин. 
қ
Статик ўзгартгичлар ўлланиши олларида уларнинг автоматик ўчиргичлар ва эрувчан асрагичлар билан имоялаш
қ
ҳ
ҳ
мумкин.
5.2.47. Тиристорли ўз атиш системалари ўзгартгични инвертор режимига (иш тартибига) ўт азиш билан
қ ғ
қ
генераторларнинг ва синхрон компенсаторларнинг майдонини ўчириш имконини кўзда тутиш керак.
ўз-ўзини ўз атиш схемаси бўйича бажарилган статик ўзгартгичли ўз атиш системаларида ва амда электр машина
қ ғ
қ ғ
ҳ
ўз атгичли ўз атиш системаларида АМУ ускунаси ўлланилиши керак.
қ ғ
қ ғ
қ
5.2.48. амма ўз атиш системалари (асосийлари ва захирадагилари) АМУ ишлаб олишидан атъий назар майдонни
Ҳ
қ ғ
қ
қ
ўчиришга импульс борилганида синхрон генератор ёки компенсатор ўз алишининг тўли йў отилишини таъминлайдиган
қ ғ
қ
қ
ускуналарга эга бўлиши керак.
5.2.49. ўз атгични сувли совитиш системаси сувни системадан тўли тушириб юбориш, системани сув билан
Қ ғ
қ
тўл азишда авони чи ариб юбориш, исси лик алмашгичларни мунтазам равишда тозалаш имкониятини таъминлаши керак.
ғ
ҳ
қ
қ
ўз атгичларни бирида совитиш системасини сурма клапанларининг очилиши ва ёпилиши бош а ўз атгичда совитиш
Қ ғ
қ қ ғ
иш тартибини ўзгаришига олиб келиши керак эмас.
5.2.50. Сувли совитиш системали ток тў ирлагич ускуналари жойлашган хоналарининг поли шундай бажарилиши
ғ
керакки, совитиш системасидан пастро жойлашган ток ўт азгичларига КТУ га ва бош а электр ускуналарига сувни сир иб
қ
қ
қ
қ
чи
анида уларга тегиш имкониятига йўл ўйилмасин. 
ққ
қ
263

---

5.2.51. ўзгармас ток электр машина ўз атгичлари (АЗУ сиз ишлаганда асосийлари ва захирадагилар) ўз атишни
қ ғ
қ ғ
релели жадаллаштиришга эга бўлиши керак.
5.2.52. Турбогенераторлар захираланган ўз атишга эга бўлиши керак, уни схемаси генераторларни тармо дан узмасдан
қ ғ
қ
иш ўз атишдан захираланганга ўтишни ва тескари ( айта) ўтишни таъминлаши керак. уввати 12 мВт ва ундан кам бўлган
қ ғ
қ
Қ
турбогенераторлар учун захираланган ўз атишни зарурлиги энергосистемани бош мухандиси билан ани ланади.
қ ғ
қ
Гидроэлектростанцияларда захираланган ўз атгичлар ўрнатилмайди. 
қ ғ
5.2.53. Ротор чўл амлари бевосита совитиладиган турбогенераторда иш ўз атишдан захираланганга ўтиш ва тескари
ғ
қ ғ
ўтиш (улаш) масофадан амалга оширилиши керак. 
5.2.54. Гидрогенераторни совитиш системаси гидроэлектростанцияни ўз э тиёжлари системасида ўзгарувчан ток
ҳ
йў лигида уни бошлан ич ўз атиш имконини таъминлаш керак.
қ
ғ
қ ғ
5.2.55. Буюртмачини талабига биноан ўз атиш системаси синхрон генераторларни ва компенсаторларни захирага
қ ғ
тўхтатишда ва захираланганларни ишга туширишда автоматик бош аришга хисобланган бўлиши керак.
қ
5.2.56. амма ўз атиш системалари АЗУ ишдан чи
ан ва тига синхрон машинани нормал ўз алишини, ўз алиш
Ҳ
қ ғ
ққ
қ
қ ғ
қ ғ
тугатилишини ва майдонни ўчиришни таъминлайдиган воситаларга эга бўлиши керак.