|
3-Ma’ruza: REJALASH
Rejalash asboblari.
O‘lchash va rejalash asboblari
—
turli kattalik
parametrlarni o‘lchab va nazorat kilib turishda ishlagiladigan vositalap
xisoblananib, taqqoslovchi va ko‘rsatuvchi turlari bor. Taqqoslovchi qo‘lda
o‘lchash asboblari o‘lchanayotgan kattalikni mavjud kattalik yoki namunaga
nisbatan aniqlaydi. Ko‘rsatuvchi qo‘lda o‘lchash asboblari yesa o‘lchanayotgan
kattalikni hyech qanday namuna yoki qo‘shimcha asbobsiz, bevosita o‘lchab, uning
qiymatini o‘z shkalasi siferblatida ko‘rsatadi. Ko‘rsatuvchi qo‘lda o‘lchash
asboblari o‘z navbatida, vizual (ya'ni bevosita ko‘rsatuvchi, mos, ampermetr,
voltmetr, taxometr, termometr, soat, tarozi va boshqa) va o‘zi yozar (barometr,
ossillograf, bosim indikatora va boshqa) turlarga bo‘linadi. Bular
o‘lchanayotgan kattalikning ma'lum vaqt davomida birin-ketin olinayotgan
qiymatlarini maxsus lentaga egri chiziq yoki no‘qtalar tarzida yozib boradi.
Integrallovchi (jamlovchi) asboblar ko‘rsatuvchi qo‘lda o‘lchash asboblarining
alohida bir guruhini tashkil qiladi. Bular o‘lchanayotgan kattalikning ma'lum vaqt
davomidagi qiymatlari yig‘indisini ko‘rsatadi (masalan, elektr schyotchik,
spidometr va boshqalar). Ishlash prinsipiga ko‘ra, qo‘lda o‘lchash asboblari qo‘l va
avtomatik turlarga bo‘linadi. Qo‘l qo‘lda o‘lchash asboblari chizg‘ichlar, kalibrlar,
shtangensirkullar, reysmus va boshqa. Avtomatik qo‘lda o‘lchash asboblarining
rostlovchi va o‘lchov xillari bor. Rostlovchi avtomatik qo‘lda o‘lchash asboblari
o‘lchanadigan kattalikning ma'lum qiymatiga rostlab qo‘yiladi; bu kattalik shu
qiymatidai og‘ishi bilan maxsus moslama (masalan, rele, viklyuchatellar va
boshqa) ishga tushib, kattalik yama belgilangan qiymatiga qaytadi. Avtomatik
o‘lchovchi qo‘lda o‘lchash asboblari o‘lchanayotgan kattalik ma'lum
qiymatidan organ paytlarda yemas, balki shu qiymatga yerishgan paytlarda,
ya'ni davriy ravishda ishga tushadi va o‘zidan o‘tayotgan narsani o‘lchab turadi
(masalan, sochiluvchan yoki suyuq jismlarni bir me'yorda o‘lchaydigan
avtomatik tarozilar va boshqa). Mashinasozlikda, asosan, detallarning chiziqli va
burchakli o‘lchamlarini, qattiqligi, yelastikligi va boshqa mexanik
xususiyatlarini, shuningdek detallarning sifatini aniqlash uchun mo‘ljallangan
qo‘lda o‘lchash asboblari qo‘llaniladi. Bular shtrixli asboblar (masshtabli chizg‘ich,
shtangensirkul, mikrometr, shtixias va boshqa) richagli indikatorli asboblar
(indikator, nutromer va boshqa), burchak va konus o‘lchash asboblari (guniya
va boshqa) va kalibrlardir. Aniq o‘lchash uchun chekli o‘lchash asboblari va optik
o‘lchov asboblari ishlatiladi.
Metalldan buyumlar yasashda uning detallari o‘lchab va rejalab olinadi. Bunda
millimetrli lineyka, chizg‘ich, kronsirkul, shtangensirkul kabi o‘lchash va rejalash
asboblaridan foydalaniladi.
Masshtabli lineyka yensiz, yupqa po‘lat polosadan iborat. Uning yuzasiga
millimetrli,santimetrli masshtab birliklari tushirilgan bo‘lib, U7 va U8 markali
uglerodli asbobsozlik po‘latlaridai quyidagi o‘lchamlarda tayyorlanadi: uzunligi
150 mm dan 1000 mm gacha,eni 11 mm dan 30 mm gacha, qalinligi 0,3 mm dan
1,5 mm gacha.
Lineyka po‘latdan tayyorlanib, uning yordamida detallarning
o‘lchamlari belgilanadi va tekshiriladi Chizg‘ich yesa detallarning
konturini chizishda ishlatiladi.
Kronsirkul doiraviy shakldagi detallar diametrini o‘lchashda qo‘llaniladi.
1.3-rasm. Chilangarlik lineykasi.
1.3-rasm. . Chilangarlik lineykasidan foydalanish usullari. a- noto'g'ri foydalanish;
b va c- to'g'ri foydalanish
Chilangarlik chekichi (kerner) reja chiziqlarining o‘chib ketishini hisobga
olib, ularning ustidan nuqta tushirish, markazlarni belgilash, parma o‘rnini chekish
uchun ishlatiladi. Chekichlar U7A, U8A markali uglerodli, 7XF, 8XF markali
1.3-rasm Chilangarlik kerneri. a-oddiy kerner; b-avtomatik kerner.
Uzun o‘lchamdagi rejalarni 25, 60, 1-00 mm oraliqlarda, qisqa
o‘lchamdagi, shuningdek, egri chiziqli rejalarni 5—10 mm oraliqlarda chekiladi.
Chekichlarning o‘lchamlari 1.2-jadvalda keltirilgan.
1.6- jadval
№
A
A
b
v
D1
D2
a
1
90
45
35
10
8
6
о
О
2
120
65
45
10
10
8
о
О
3
150
88
50
12
12
9
о
Do'stlaringiz bilan baham: |
