Elektr o’tkazuvchilar va izolyatorlar

Elektr o’tkazuvchilar va izolyatorlar

Reja:

1. 
   Elektr o’tkazuvchilar haqida ma’lumot
   
2. 
   Yarim o’tkazuvchanlikni aniqlash usullari
   
3. 
   Izolyatorlar
   

Barcha o’tkazgichlar ikki guruhga bo’linadi:

1) elektron o’tkazgichlar (metall va yarimo’tkazgichlar).

2) ion o’tkazgichlar (elektrolitlar).

Metallar va yarimo’tkazgichlar orqali elektr toki o’tganda hech qanday kimyoviy o’zgarish sodir bo’lmaydi. Shuning uchun ular bir xil o’tkazgichlar jumlasiga kiradi. Elektrolitlar (ya’ni ikkinchi xil o’tkazuvchilar) orqali elektr toki o’tganda albatta, kimyoviy o’zgarish sodir bo’ladi.

Birinchi xil o’tkazgichlarda elektr toki ionlar oqimidan iborat bo’ladi.

Elektrolitlar orqali tok o’tganda ionlar harakat qiladi.

Moddaning elektr o’tkazuvchanligi deganda, uning qarshiligiga teskari qiymat tushuniladi. Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik solishtirma qarshilikka teskari qiymatdir.

Bu yerda: R=1/S

R - solishtirma elektr o’tkazuvchanlik;

S - solishtirma qarshilik.

Birinchi xil o’tkazuvchilarning elektr o’tkazuvchanligi harorat ko’tarilganda kamayadi. O’tkazgichning qarshiligi (R) jismning uzunligiga to’g’ri, ko’ndalang kesim yuzasiga teskari proporsional bo’ladi.

bu yerda, p - solishtirma qarshilik

S – ko’ndalang kesimi 1 sm² bo’lgan o’tkazgichning qarshiligi uning solishtirma qarshiligi deb ataladi.

Yuqorida ko’rsatilgan tenglamaga qarshilikka teskari ya’ni o’tkazuvchanlik ko’rsatkichini kiritish mumkin. Bunda tanglama quyidagicha ifodalanadi:

Bu yerda: K – o’tkazuvchanlik (om^-1 hisobida ifodalanadi).

Agar yuqoridagi formulada 1/p o’rniga solishtirma elektr o’tkazuvchanlik K qo’yilsa, yoki formula kelib chiqadi.

Bu formuladagi I/S = c idishning qarshilik sig’imi deb yuritiladi.

I - elektrodlararo masofa

S - elektrod sirti.

Bir-biridan 1 sm masofada turgan va har birining sirti 1 sm² ga teng bo’lgan ikki parallel elektrod orasiga joylashgan eritmaning elektr o’tkazuvchanligi ayni elektrolit eritmasining solishtirma elektr o’tkazuvchanligidir. Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik om^{-1 .} sm^-1 bilan ifodalanadi.

Bir gramm ekvivalent modda uchun hisoblangan elektr o’tkazuvchanlik o’sha moddaning ekvivalent elektr o’tkazuvchanligi deyiladi.

Metallarning elektr o’tkazuvchanligi harorat ortishi bilan kamayadi, harorat pasayishi bilan ortadi, nihoyat absolyut nolga yaqin haroratda metallarning elektr o’tkazuvchanligi cheksiz katta qiymatga erishadi, metall o’ta o’tkazuvchan bo’lib qoladi. Hamma metallar elektrni bir hilda o’tkazavermaydi. Kumush eng yaxshi o’tkazadi. Vismut juda yomon o’tkazadi.

Kumushning 0 dagi elektr o’tkazuvchanligi 66,7^.10^4-1 om^.sm^-1, misniki 64,5^.10⁴ om^-1.sm^-1, litiyniki 11,8^.10⁴ om^-1.sm^-1, berilliyniki 18^.10⁴ om^-1.sm^-2, alyuminiyniki 40^.10⁴ om^-1.sm^-1, vismutniki 0,9^.10⁴ om^.sm^-1.

Shunga asoslanib metallarni elektr o’tkazuvchanligiga ko’ra quyidagi qatorga terish mumkin.