Elektr mashinalar mexanik energiyani elektr energiyasiga yoki elektr energiyani mexanik energiyasiga o‘zgartirishga mo‘ljallangan

Asinxron dvigatellar

Barcha mashinalar kabi asinxron mashina ham generator, ham dvigatel rejimlarida ishlashi mumkin. Lekin u generator sifatida qator sezilarli kamchiliklarga ega va deyarli dvigatel sifatida ishlatiladi. Asinxron dvigatellar bir fazali, ikki fazali va uch fazali bo‘ladi. Mashinaning statori yarim yopiq ariqchalar o‘yilgan elektrotexnik po‘lat plastinalardan yig‘iladi. Bu ariqchalarga cho‘lg‘am joylashtiriladi. Dastlab sinxron dvigatelni ko‘rib chiqamiz. Ularda stator cho‘lg‘amlari o‘zaro 120⁰ ga surilgan mos ravishda ulangan uchta cho‘lg‘amdan iborat va uch fazali tizimni tashkil qiladi. Staninaning klemmalar qutichasiga 6 ta har bir fazaning boshi va uchlari chiqariladi, ya’ni cho‘lg‘amlarni ham yulduz, ham uchburchak shaklida ulash mumkin. Asinxron mashinalarning rotorlari faza cho‘lg‘ami va qisqa tutashtirilgan bo‘lishi mumkin.

Qisqa tutashtirilgan rotor to‘liq yopiq ariqchali po‘lat plastinalardan yig‘iladi, ularga uchlari metall halqachalarga mahkamlangan sterjenlar joylashtiriladi. Sterjenlar ko‘pincha alyuminiydan tayyorlanadi va bosim ostida rotor ariqchalariga quyiladi. Bunday rotorlarning zanjirga chiqishlari bo‘lmaydi. Qisqa tutashtirilgan rotorli dvigatellar faza cho‘lg‘amli rotorli dvigatellardan ko‘ra arzon, sodda va ishlatishda ishonchli, lekin ularning rostlash tavsiflari yomon. Faza cho‘lg‘amli rotorning cho‘lg‘amlari statorniki kabi uch fazali bo‘lib, ularning oxirlari yulduz sxemada ulanadi, uchlari esa rotor validan va bir-birlaridan izolyatsiyalangan holda rotor valiga mahkamlangan kontakt halqachalariga ulanadi. Staninaga ko‘mir yoki mis cho‘tkalar mahkamlangan bo‘lib, val aylanganida ular halqachalar bilan sirpanma kontakt hosil qiladi. Cho‘tkalar yordamida rotor cho‘lg‘amlari qisqa tutashtirilishi yoki tashqi qarshilikka ulanishi mumkin. Faza cho‘lg‘amli rotorlar qisqa tutashtirilgan rotorlardan kam va faqat yuqori quvvatli asinxron dvigatellarda ishlatiladi.
Asinxron dvigatelning ishlash prinsipi. Statorning uch fazali cho‘lg‘amini uch fazali tok beriladigan fazoda o‘zaro 120°ga surilgan uchta g‘altaklar ko‘rinishida tasavvur qilamiz (2−rasm).

2−rasm. Fazalarning siljish diagrammasi (a) va A, V, S cho‘lg‘amlarning aylanish sxemasi (b)