Электр хавфсизлиги



Download 0,52 Mb.
bet32/44
Sana20.06.2022
Hajmi0,52 Mb.
#683538
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   44
Bog'liq
Hayotiy faoliyat havfsizligi

O`zlashtirish savollari
1. Titrash haqida tushincha bering? 2. Titrashning inson organizmiga ta`siri qanday? 3. Shovqin haqida tushintiring? 4. Shovqinning inson organizmiga ta`siri qanday? 5. Titrash va shovqin kasalliklari haqida nimalarni bilasiz?


Tayanch iboralar
Titrash, titrashning inson organizmiga ta`siri, shovqin, shovqinning inson organizmiga ta`siri, titrash va shovqin kasalliklari.


Elektr xavfsizligi asoslari


Reja:
1. Elektr toki xaqida
2. Elektr tokining inson organizmiga ta`siri


Elektr toki xaqida
Sanoatda elektr energiyasidan keng ko`lamda foydalanish yo`lga qo`yilganligi sababli elektr toki ta`sirida ro`y berishi mumkin bo`lgan baxtsiz hodisalar va ulardan saqlanish masalalari muhim masalalar qatoriga kirib bormoqda. elektr toki ta`sirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoniyati yo`q.
Shuning uchun ham elektr toki xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar belgilash, to`siq vositalari bilan ta`minlash, shaxsiy va kollektiv muhofaza tizimlarini o`rnatish nihoyatda muxim.
Umuman elektr toki ta`siri faqat birgina biologik ta`sir bilan chegaralanib qolmasdan, balki elektr yoyi ta`siri, magnit maydoni ta`siri va statik elektr ta`sirlariga bo`linadiki, bularni bilish xar bir kishi uchun kerakli va zaruriy ma`lumotlar jumlasiga kiradi.


Elektr tokining inson organizmiga ta`siri
Elektr tokidan inson organizmida termik (ya`ni issiqlik), elektrolitik va biologik ta`sir kuzatiladi.
Elektr tokining termik ta`siri inson tanasining ba`zi uchastkalarida kuyish, qon va nerv tomirlari, hamda organizm hujayralarining qizishi sifatida kuzatiladi. elektrolitik ta`sir esa, qon yoki hujayralar tarkibidagi tuzlarning parchalanishi natijasida, qonning fizik va kimyoviy xususiyatlarini o`zgarishiga olib keladigan holat tushuniladi. Bunda elektr toki markaziy nerv sistemasi va yurak tizimini kesib o`tmasdan tananing ba`zi bir uchastkalarigagina ta`sir ko`rsatishi ro`y beradi.
Elektr tokining biologik ta`siri bu tirik organizm uchun xos bo`lgan xususiyat hisoblanadi. Bu ta`sir natijasida inson organizmidagi tirik hujayralar, muskullarning keskin qisqarishi natijasida to`lqinlanadi, bu asosan organizmdagi bioelektrik jarayonlarning buzilishi natijasida ro`y beradi. YA`ni inson organizmi asosan bioelektrik toklar yordamida boshqariladi. Bunga tashqi muhitdan yuqori kuchlanishdagi elektr tokining ta`siri, bu biotoklar rejimini buzib yuboradi va buning natijasi sifatida inson organizimida tok urishi hodisasi vujudga keladi. YA`ni boshqarilmay qolgan organizmda xayot faoliyatining ba`zi bir funktsiyalari bajarilmay qoladi: nafas olish tizimlari ishlarining buzilishi, qon aylanish sistemasining ishlamay qolishi va h.k.
Elektr tokining inson organizmiga ta`sirining xilma-xilligidan kelib chiqib, umuman elektr ta`sirini ikki gruppaga bo`lib qarash mumkin: mahalliy elektr ta`siri va tok urishi.
Mahalliy elektr ta`siriga kuyib qolish, elektr belgilari hosil bo`lishi, terining metallashib qolishi hollarini ko`rsatish mumkin. elektr ta`siridan kuyish, asosan organizm bilan elektr o`tkazgich o`rtasida volta yoyi hosil bo`lganda sodir bo`ladi. elektr o`tkazgichdagi kuchlanishning ta`siriga qarab bunday kuyish turlicha bo`lishi mumkin. Engil faqat yallig`lanish bilan chegaralanishi, o`rtacha og`irlikdagi kuyish pufakchalar hosil bo`lishi va og`ir kuyish - hujayra va terilarning ko`mirga aylanishi bilan o`tib, og`ir asoratlarga olib kelishi mumkin. elektr belgilari-bu terining ustki qismida aniq kulrang yoki och-sarg`ish rangli 1-5 mm diametrdagi belgi paydo bo`lishi bilan ifodalanadi. Bunday belgilar odatda xavfli emas. Terining metallashib qolishi elektr yoyi hosil bo`lganda ro`y beradi. Ma`lum vaqt o`tgandan keyin bu teri ko`chib tushib ketadi va hech qanday asorat qoldirmaydi.
Elektr urishi (yoki tok urishi deb ham yuritiladi) to`rt darajaga bo`lib qaraladi:
1-darajada muskullar keskin qisqarishi natijasida odam tok ta`siridan chiqib ketadi va hushini yo`qotmaydi.
2-darajada muskullar keskin qisqarishi natijasida odam hushini yo`qotadi, ammo yurak va nafas olish faoliyati ishlab turadi.
3-darajada hushini yo`qotib, nafas olish tizimi yoki yurak urishi to`xtab qoladi.
4-darajada klinik o`lim holati-bunda insonda hech qanday hayot alomatlari ko`rinmay qoladi.
Klinik o`lim holati bu hayot bilan o`lim orasidagi ma`lum oraliq bo`lib, ma`lum vaqtgacha inson ichki imkoniyatlar hisobiga yashab turadi. Bu vaqtda unda hayot belgilari: ya`ni nafas olish, qon aylanish bo`lmaydi, tashqi ta`sirlarga farqsiz bo`ladi, og`riq sezmaydi, ko`z qorachig`i kengaygan va yorug`likni sezmaydi. Ammo bu davrda hali undagi hujayralarda hayot butunlay so`nmagan bo`lib, ma`lum modda almashinuvi jarayonlari davom etadi va bu organizmning minimal hayot faoliyatini davom ettirishiga etarli bo`ladi, shuning uchun tashqi ta`sir natijasida hayot faoliyatini yo`qotgan organizmning ba`zi bir qismlarini tiklash natijasida uni hayotga qaytarish imkoniyati bor. Klinik o`lim holati 7 daqiqagacha davom etadi. Hech qanday yordam bo`lmagan taqdirda eng oldin bosh miya qobig`idagi hujayralar parchalanadi va klinik o`lim holati biologik o`lim holatiga o`tadi.
Biologik o`lim-qaytarib bo`lmaydigan jarayon bo`lib, organizmdagi biologik jarayonlar butunlay to`xtashi bilan xarakterlanadi, shuningdek organizmdagi oqsil strukturalari parchalanadi. Bu klinik o`lim vaqti tugagandan keyin ro`y beradi. Tokning inson organizmiga ta`siri bir necha omillarga bog`liq. Asosiy omillardan biri insonga tok ta`sirining davomliligi, yani odam tok ta`sirida qancha ko`p qolib ketsa, u shuncha ko`p zararlanadi. Ikkinchi omil sifatida odam organizmining shaxsiy xususiyatlari va shuningdek tokning turi va chastotasi katta rol o`ynaydi.
Inson organizmining tok ta`siriga ma`lum qarshiligi, shuningdek tokning kuchlanishi ma`lum ta`sir darajasini belgilaydi, chunki inson organizmining qarshiligi o`zgarmagan holda, kuchlanish ko`payishi natijasida organizmdan oqib o`tgan tok miqdori oshib ketadi.
Inson organizmining qarshiligi teri qarshiligi va ichki organlar qarshiliklari yig`indisi sifatida olinadi.
Teri asosan quruq va o`lik hujayralarning qattiq qatlamlaridan tashkil topganligi sababli katta qarshilikka ega va u umuman inson organizmining qarshiligini ifodalaydi.
Organizm ichki organlarining qarshiligi uncha katta emas. Odamning quruq, zararlanmagan terisi 2.000 dan 20.000 Om gacha va undan yuqori qarshilikka ega bo`lgani holda, namlangan, zararlangan teri qarshiligi 40-5000 Om qarshilikka ega bo`ladi va bu qarshilik inson ichki organlari qarshiligiga teng hisoblanadi. Aytilganlarni hisobga olgan holda umuman texnik hisoblar uchun inson organizmi qarshiligi 1000 Om qabul qilingan.
Inson organizmi orqali oqib o`tgan tokning miqdori uning asoratini belgilaydi, yani oqib o`tgan tok qancha katta bo`lsa, uning asorati ham shuncha katta bo`ladi.
Inson organizmi orqali 50 Gs li sanoat elektr tokining 0,6-1,5 mA oqib o`tsa, buni u sezadi va bu miqdordagi tok sezish chegarasidagi elektr toki deb ataladi.
Agar inson organizmidan oqib o`tgan tokning miqdori 10-15 mA ga etsa, unda organizmdagi muskullar tartibsiz qisqarib, inson o`z organizmi qismlarini boshqarish qolbiliyatidan mahrum bo`ladi, yani, elektr toki bo`lgan simni ushlab turgan bo`lsa, panjalarini ocha olmaydi, shuningdek unga ta`sir ko`rsatayotgan elektr simini olib tashlay olmaydi. Bunday tok chegara miqdordagi ushlab qoluvchi tok deyiladi.
Agar tok miqdori 25-50 mA ga etsa, unda tok ta`siri ko`krak qafasiga ta`sir ko`rsatadi buning natijasida nafas olish qiyinlashadi.
Agar tok ta`siri uzoq vaqt davom etsa, ya`ni bir necha daqiqaga cho`zilsa, unda nafas olishning to`xtab qolishi natijasida o`lish mumkin.
Ta`sir qiluvchi tok miqdori 100 mA va undan ortiq bo`lsa, bunday tok yurak muskullariga ta`sir ko`rsatadi va yurakning ishlash ritmi buziladi, natijada qon aylanish sistemasi butunlay ishdan chiqadi va bu holat ham o`limga olib keladi.
Inson organizmi orqali oqib o`tgan tokning davomliligi ham alohida ahamiyatga ega. Chunki tok ta`siri uzoq davom etsa, unda inson organizmining tok o`tkazuvchanligi orta boradi va tokning zararli ta`siri organizmda yig`ila borishi natijasida asorat og`irlasha boradi.
Tokning turi va chastotasi ham zararli ta`sir ko`rsatishda muhim rol o`ynaydi. eng zararli tok 20-100Gs atrofidagi elektr toki hisoblanadi. Chastotasi 20 Gs dan kichik va 100 Gs dan katta toklarning ta`sir darajasi kamayadi. Katta chastotadagi elektr toklarida tok urish bo`lmaydi, lekin kuydirishi mumkin.
Agar tok o`zgarmas bo`lsa, unda tokning sezish chegarasidagi miqdori 6-7 mA, ushlab qoluvchi chegara miqdori 50-70 mA, 0,5 s davomida yurak faoliyatini ishdan chiqarishi mumkin bo`lgan miqdori 300 mA gacha ortadi.



Download 0,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish