Elektr energiyasini hosil qilishning ba‘zi usullari

Aim.Uz

Elektr energiyasini hosil qilishning ba‘zi usullari

• 
  17.1.Atom elektr stantsiyalari
  
• 
  17.2.MGD generatorli qurilmalar
  

Tayanch iboralar: atom, izotop, stantsiya, kontur, turbina, generator.

1. 
   Atom elektr stantsiyalari (AES)
   

Atom elektr stantsiyalariga bajaradigan vazifalari bo’yicha oddiy stantsiyalar kabi kondensatsion (AKES) ni Issiqlik ta‘minoti stantsiyalari (AIEM) ga bo’linadi.

AESlar Issiqlik tashuvchi moddadan foydalanish usuli bo’yicha bir konturli, iki konturli va uch konturli bo’ladi. Bunday AESlarning sxemalari 13-1 rasmda keltirilgan.

Bir konturli AESlarda (13-1rasm a) atom reaktoridan aylanma harakat qilib o’tayotgan Issiqlik tashuvchi moda AESning bug’ turbinali yoki gaz turbinali yoki gaz turbinali tsiklida foydalaniladi. Ikki konturli AESlarda (13-1rasm b) birlamchi issiqlik tashuvchi va ishchi moddalarning kuonturlari bir-biridan ajratilgan bo’ladi. 1-inchi konturdagi issiqlik tashuvchi moda 2-inchi kontur uchun issiqlik manbai bo’lib xizmat qiladi va uning bu qozonida turbina qurilmasiga beriladigan Bug’ hosil bo’ladi. Ikki konturli AESning birlamchi Issiqlik tashuvchi sifatida suv bug’-suv aralashmasi va shuningdek, organiq suyuqliklar yoki gazlar, masalan SO2 ko’llanishi mumkin Uch konturli AESlarda Qo’shimcha oraliq konturi bo’ladi. Bunda AESlar 1-konturning issiqlik tashuvchisi, masalan suyuq natriy, oraliq konturining issiqlik tashuvchisiga- u ham suyuq natriy-uz issiqligini beradi. 3-konturning bug’ qozonida yoki issiqlik almashtirgichida oraliq konturdagi suyuq natriyning issiqligi Bug’ yoki gaz turbinali qurilmaning ishchi moddasiga beriladi.

Bir konturli AESlarda barcha jihozlar aktiv radiatsiya sharoitida ishlaydi. Bu uni ishlatishni murakkablashtiradi. Ammo bunday AESlar nisbatan soda, arzon va tejamli bo’ladi. Ikki konturli AESlarda bug’ yoki gaz turbinali qurilmaning ishchi moddasi nurlanmagan (radiatsiyalanmagan) bo’ladi. Bu esa ularni ishlatishni osonlashtiradi. Reaktor ichidagi bosim bir xil bo’lgan sharoitda ikki konturli AESning issiqlik tejamkorligi bir konturlinikidan kamroq bo’ladi.
Tez neytronlarda ishlaydigan reaktorlar bilan jihozlangan uch konturli AESlarda issiqlik almashinuvini jadallashtirish uchun suyuq metal
li, masalan natriyli, issiqlik tashuvchilar qo’llaniladi. Bundan yuqori radiaktiv issiqlik tashuvchi bilan energetik qurilmaning ishchi moddasi o’zaro to’qnashmasligini ta‘minlash maqsadida oraliq konturi kiritiladi. Oraliq va III-inchi konturning mavjudligi AES ni murakkablashtiradi va qimmatlashtiradi. Issiqlik tejamkorligini pasaytiradi.
Elektr quvvati 220 Mvt bo’lgan va suv-suvli VVEF-440 turdagi reaktor bilan bilan jihozlangan ikki konturli kondensatsion AES (Novovoronej AES) ning issiqlik sxemasi 13-2 rasmda keltirilgan.
Issiqlik tashuvchi sifatida 12.3 MPa bosimli suv qabul qilingan.
1-konturda 39000m3 /soat miqdoradgi suvning aylanma harakati bosh nasos yordamida amalga oshiriladi. Reaktordan ajralib chiqqan issiqlik 2-konturning Bug’ qozoniga beriladi. Va unda tuyingan Bug’ ishlab chiqariladi. Bug’ qozonning unumdorligi 452t/soatga teng. Bug’ qozoniga kiraverishdagi Issiqlik tashuvchining bosimi EMPa, harorati 301⁰с va chiqish joydagi harorati 268⁰ с . 2-konturdagi ta‘minlash suvining harorati 226 ⁰ с. Bug’ qozonida hosil bo’lgan tuyingan bug’ning bosimi 4,61 MPa. Bug’ 20 MVt quvvatli turbinaga beriladi. Ishglatilgan bug’ kondensatorga o’tkaziladi. Hosil bo’lgan kondensat nasos yordamida past bosimli regenativ isitgichlar, dearatorlar va yuqori bosimli isitgichlar orqali BUG’ qozoniga uzatiladi. Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun issiqlikning solishtirma sarfi taxminan 11000kjoul/kVt. Soatni tashkil qiladi. Bunday AES ning uziga xos tomoni –unda nisbatan past bosimli nam bug’ ishlatilishidan iborat. Reaktiv issiqlik tashuvchi moda butunlay yopiq konturda harakatlanadi.