Электр энергияни ишлаб чикиш, узатиш ва тақсимлаш фанидан ээ йўналиши учун маърузалар матни


Maruza №2: Elektr uzatish liniyalari, ularning konstruktiv



Download 2,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/30
Sana30.12.2021
Hajmi2,49 Mb.
#97809
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30
Bog'liq
elektr energiyani ishlab chikarish uzatish va taksimlash

Maruza №2: Elektr uzatish liniyalari, ularning konstruktiv 

elementlari va tok o’tkazgichlar  

 

Havodagi elektr uzatish yo’llari (XY) elektr energiyasini utkazgichlar 



yordamida  masofaga  uzatish  uchun  hizmat  qiladi.  XY-ning  asosiy 

konstruktiv 

elementlari 

bo’lib 


o’tkazgichlar,  troslar,  tayanchlar, 

izolyatorlar va uzatish yo’li armaturalari hisoblanadi. 

 Utkazgichlar  elektr  energiyani  uzatish  uchun  xizmat  qiladi. 

Tayanchlarning  yuqori  qismida  XY-ni  atmosfera  uta  kuchlanishlaridan 

himoyalash uchun troslar o’rnatiladi. 

Tayanchlar  o’tkazgichlar  va  trosslarni  yer  va  suv  sathidan  mahlum 

balandlikda tutib turadi.  

Izolyatorlar utkazgichlarni tayanchdan izolyatsiyalaydi.  

Elektr 

uzatish 


yo’li 

armaturalari 

yordamida 

o’tkazgichlar 

izolyatorlarga,  izolyatorlar  esa  tayanchlarga  mahkamlanadi.  Ayrim 

xollarda o’tkazgichlar izolyatorlar va uzatish yo’li armaturalari yordamida 

muxandislik inshootlarining kronshteynlariga mahkamlanadi. 

Bir va ikki zanjirli XY ayniqsa keng qo’llaniladi. Uch fazali XY-ning 

bir  zanjiri  har  xil  fazalar  o’tkazgichlaridan  tashkil  to’gan.  XY-da  ikki 

zanjir birgina tayanchda joylashgan bo’lishi mumkin. 

XY konstruktiv qismlarining ishlashiga o’tkazgichlar va trosslarning 

o’z  og’irliqlaridan,  ularda  hosil  bo’luvchi  muz  qatlamlaridan,  shamol 

bosimidan,  shuningdek  havo  haroratining  o’zgarishidan  mexanik  tahsir 

ko’rsatiladi.  Bundan  tashqari,  shamol  tahsirida  o’tkazgichlarning  titrashi 

(yuqori  davrtezlik  va  kichik  am’litudada  tebranish),  shuningdek  silkinishi  

yuz  berishi  mumkin.  Yuqorida  ko’rsatilgan  o’tkazgichlardagi  mexanik 

yuklar,  silkinishlar  va  titrashlar  ularning  o’zilishiga,  tayanchlarning 

sinishiga,  utkazgichlarning  chalkashib  qolishiga,  izolyatsiya  oraliqlarini 

kamayishi natijasida bu oraliqlarning teshilishi yoki izolyatsiya ustida yoy 

‘aydo bo’lishiga olib kelishi mumkin. 

XY-ning utkazgichlari va trosslari 

XY-da izolyatsiyalanmagan, yahni izolyatsion qobiksiz o’tkazgichlar 

foydalaniladi.  XY-larda  alyuminiy  va  ‘ulatalyuminiy  o’tkazgichlardan 

foydalanish  keng  tarqalgan.  Mis  o’tkazgichlar  hozirgi  davrda  maxsus 

texnik-iqtisodiy hisoblashlar bilan asoslanmasdan XY-da foydalanilmaydi. 

XY-da ‘o’lat simlardan foydalanish odatda tavsiya etilmaydi. 




 

Atmosfera  o’ta  kuchlanishlaridan  himoyalovchi  troslar,  qoidaga 



muvofiq, ‘o’latdan tayyorlanadi. So’ngi yillarda trosslar yuqori davrtezlikli 

kanallarni  tashkil  etish  uchun  ham  foydalaniladi.  Bunday  xollarda  ular 

‘o’lat alyuminiydan tayyorlanadi. 

Izolyatsiyalanmagan 

o’tkazgichlarning  tuzilishi  va  umumiy 

ko’rinishi 1-rasmda keltirilgan. Bir simli o’tkazgich bitta dumaloq simdan 

tashkil  to’gan.  Bunday  o’tkazgichlar  ko’’  simli  o’tkazgichlarga  nisbatan 

arzonroqdir, biroq ular kam  egiluvchan va kam  mexanik  mustahkamlikka 

ega. 

 Bir  metalldan  tayyorlangan  ko’’  simli  o’tkazgichlar  bir-biri  bilan 



o’zaro  o’ralgan  simlardan  tashkil  to’gan.  Simlar  sonining  ortishi  bilan 

kesim 


yuzasi 

ortadi. 


Ikki 

metalldan 

tayyorlangan 

ko’’ 


simli 

o’tkazgichlarda–’o’lat 

alyuminiy 

o’tkazgichlarda 

ichki 

simlar 


(o’tkazgichning 

o’zagi)  ‘o’latdan,  tashqi  simlar  alyuminiydan 

tayyorlanadi. 

‘o’lat  o’zak  mexanik  mustahkamlikni  oshirsa,  alyuminiy–

o’tkazgichning  tok  o’tkazuvchi  qismi  hisoblanadi.  Govak  o’tkazgichlar 

bir-biri  bilan  mexanik  mustahkamlikni  tahminlovchi  ‘azlar  orqali 

tutashtirilgan  yassi  simlardan  tayyorlanadi.  Bunday  o’tkazgichlarning 

tashqi  diametri  katta  bo’lganligidan  tojlanuvchi  razryadni  hosil  qiluvchi 

kuchlanishning  qiymati  ortadi  va  tojlanish  tufayli  isrof  buluvchi  kuvvat 

ancha  kamayadi.  XY-larida  g’ovak  o’tkazgichlar  juda  kam  qo’llaniladi. 

Ular  asosan  330  kV  va  undan  yuqori  kuchlanishdagi  ‘odstantsiyalarning 

shinalarida  qo’llaniladi.  330  kV  va  undan  yuqori  nominal  kuchlanishdagi 

XY-ning har bir fazasi bir nechta o’tkazgichlarga ‘archalanadi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 



3-rasm.XY utkazgichlarining tuzilishi 

a-ko’’ simli o’tkazgichning umumiy ko’rinishi; b-bir simli 

o’tkazgichning ko’ndalang kesimi; v,g-bir va ikki xil metalldan tashkil 

to’gan ko’’ simli o’tkazgichlarning ko’ndalang kesimi; d-g’ovak 

o’tkazgichning ko’ndalang kesimi. 

O’tkazgichlarning  materiallari  yuqori  elektr  o’tkazuvchanlikka  va 

imkoni  boricha  yuqori  mexanik  mustahkamlikka  ega  bo’lishi  lozim. 

O’tkazuvchanlik  bo’yicha  birinchi  o’rinda  mis,  so’ngra  alyuminiy  turadi. 

‘o’lat  esa  ancha  kam  o’tkazuvchanlikka  ega.  Mexanik  mustahkamlik 

bo’yicha birinchi o’rinda ‘o’lat, so’ngra mis turadi. Bu jihatlarni, ularning 

tabiatda  tarqalganlik  darajasini  hamda  bundan  kelib  chiqib  nisbiy 

narxlarini  ehtiborga  olib,  XY-larida  alyuminiy  va  ‘o’lat  alyuminiy 

o’tkazgichlardan  foydalaniladi.  XY-da  ‘o’lat  o’zakning  o’tkazuvchanligi 

ehtiborga olinmaydi va o’tkazgichning elektr qarshiligini aniqlashda faqat 

alyuminiy qismining qarshiligi hisoblanadi. 

 

Havoda elektr uzatish yullarining tayanchlari 



XY-ning tayanchlari anker va oraliq tayanchlariga bo’linadi. Bu ikki 

asosiy  guruh  tayanchlari  simlarni  ularga  osish  usuli  bo’yicha  farqlanadi. 

Oraliq  tayanchlariga  o’tkazgichlar  tutib  turuvchi  izolyatorlar  shodasi 

yordamida  osiladi.  Anker  ti’idagi  tayanchlar  o’tkazgichlarni  taranglab 

tortish  uchun  xizmat  qiladi.  Bunday  tayanchlarda  o’tkazgichlar  osma 

shodalar yordamida osiladi. Oraliq tayanchlari oralig’idagi  masofa osilish 

oralig’i, anker tayanchlari oralaridagi masofa esa anker oraligi deb ataladi. 

Anker tayanchlari XY-ning muhim nuqtalarida o’tkazgichlarni qathiy 

mahkamlash  uchun  xizmat  qiladi.  Masalan:  temir  yo’l,  330-500  kV 

kuchlanishdagi  XY,  eni  15  metrdan  kam  bo’lmagan  avtomobil  yo’llari 

kabi muxandislik inshootlarini kesib o’tish joylarida, XY-ning tugallangan 

joylarida o’rnatiladi. XY-ning tugri chiziqli qismida anker tayanchi normal 

sharoitda uning ikki tomonidan o’tkazgichning tortib turuvchi kuchi bir xil 

bo’lgan hollarda oraliq tayanchi bajaruvchi vazifani bajaradi. Biroq anker 

tayanchlari  oraliqda  o’tkazgichlar  yoki  trosslar  uzilgan  taqdirda  ‘aydo 

bo’luvchi  mexanik  kuchlarga  mo’ljallab  o’rnatiladi.  Anker  tayanchlari 

oraliq tayanchlariga nisbatan ancha murakkab va mos ravishda qimmatdir, 

shu sababli ular har bir XY-da imkoni boricha kam bo’lishi lozim. 

Oraliq  tayanchlari  XY-ning  to’g’ri  chiziqli  qismlarida  o’rnatiladi. 

Ular odatda XY-da tayanchlarning 80-90% ni tashkil etadi. 

XY-da quyidagi ti’dagi maxsus tayanchlardan ham foydalaniladi: 

1.  tayanchlarda  o’tkazgichlarni  joylashuv  tartibini  o’zgartirish  uchun 

xizmat qiluvchi–trans’ozitsiyalovchi tayanchlar;  



 

2.  XY-ni tarmoqlash uchun xizmat qiluvchi–tarmoqlovchi tayanchlar;  



3.  XY-ni  daryolar,  daralar  kabilar  ustidan  kesib  o’tish  uchun  xizmat 

qiluvchi–utkazuvchi tayanchlar. 

Trans’ozitsiya  110  kV  dan  yuqori  kuchlanishdagi  va  100  km  dan 

uzun  XY-da  barcha  uchala  fazalarning  sig’im  va  induktivliklarini  bir  xil 

qilish  maqsadida  qo’llaniladi.  Bunda  tayanchlarda  o’tkazgichlarning 

o’zaro joylashuvi ketma-ket ravishda almashtiriladi. 

 

  

 



 

 

 



 

 

 



4-rasm. Bir zanjirli elektr uzatish yo’li o’tkazgichlarini  

trans’ozitsiyalash tsikli 

          Tayanchlarda  o’tkazgichlarning  keng  foydalaniluvchi  joylashuv 

usullari      3-rasmda tasvirlangan. Uchburchak ko’rinishida joylashuv (a-

rasm) 20 kV gacha hamda  35-330 kV kuchlanishdagi bir zanjirli metall va 

temirbeton  tayanchli  XY-da  foydalaniladi.  O’tkazgichlarning  gorizontal 

joylashuvi  (b-rasm)  35-220  kV  kuchlanishdagi  yog’och  tayanchli  va  330 

kV kuchlanishdagi XY-da foydalaniladi. Bu usulda joylashuv tayanchlarni 

nisbatan  ‘astroq  ko’rish  imkonini  beradi  va  muz  qatlamlari  ‘aydo 

bo’lganda  hamda  simlar  silkinganda  ularni  chalkashish  ehtimolini 

kamaytiradi.  Ikki  zanjirla  XY-da  o’tkazgichlarning  teskari  archa  usulida 

joylashuvi  montaj  qilish  sharoitlari  bo’yicha  qulaydir  (v-rasm),  lekin 

bunda ikkita tross osishga to’g’ri keladi va tayanchlarning og’irligi ortadi. 

Ikki  zanjirli  XY-da  o’tkazgichlarning  bochka  usulida  joylashuvi  eng 

iqtisodiy va shu sababli keng qo’llaniladi (g-rasm). 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


 

10 


5-rasm. O’tkazgichlar va trosslarning tayanchlarda joylashuvi. 

a-uchburchak uchlarida joylashuv; b-gorizontal joylashuv; v-teskari archa 

usulida joylashuv; g-bochka usulida joylashuv. 

 

Mamlakitimizda  yog’och  tayanchlar  110  kV  gacha  bo’lgan 



kuchlanishdagi  XY-larida  foydalaniladi.  Ularning  afzalliklari–arzonlik  va 

tayyorlashning soddaligi, kamchiligi –chirish xususiyatining mavjudligi  

 

35  kV  va  undan  yuqori  kuchlanishdagi  XY-larida  foydalaniluvchi 



metall  tayanchlar  uchun  ko’’gina  miqdorda  metall  talab  etiladi  va  ularni 

korroziyadan  himoyalash  uchun  bo’yab  turish  lozim.  Metall  tayanchlar 

temirbeton  fundametlarga  o’rnatiladi  (4-rasm).  Bunday  tayanchlar 

konstruktiv  tayyorlanishi  bo’yicha–minorali  yoki  bir  ustunli  (a-rasm)  va 

‘ortal  (b-rasm),  fundamentga  mahkamlanish  usuli  bo’yicha  esa–erkin 

joylashgan  (a-rasm)  va  tortmali  (v-rasm)  tayanchlarga  bo’linadi.  Anker 

ti’dagi  metall  tayanchlar  oraliq  tayanchlardan  mustahkamligi  va 

tirsaklarining uzunlagi bilan farq qiladi 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

6-rasm. Metall tayanchlarni tuzilishi 



 

Temirbeton tayanchlar yog’och tayanchlarga nisbatan mustahkam va 

uzoq  chidamli,  metall  tayanchlarga  nisbatan  xizmat  ko’rsatish  uchun 

soddadir.  SHu  sababli  ular  500  kV-gacha  kuchlanishdagi  XY-larida  keng 

qo’llaniladi.  

XY-ning izolyatorlari 

Izolyatorlar  XY  hamda  elektr  stantsiyalari  va  ‘odstantsiyalari 

taqsimlovchi  qurilmalarini  izolyatsiyalash  va  mahkamlash  uchun  xizmat 

qiladi.  ular  so’ol  yoki  toblangan  shishadan  yasaladi.  Tuzilishi  bo’yicha 

izolyatorlar shtirli va osma izolyatorlarga bulinadi. 

SHtirli  izolyatorlar  10  kV-gacha  kuchlanishli  XY-da  foydalaniladi 

(a-rasm).  Izolyatorlarni  shartli  belgilanishidagi  xarflar  va  sonlar 

quyidagilarni  bildiradi:  SH–shtirli;  F–chinnidan  yasalgan;  S–shishadan 



 

11 


yasalgan;  son–nominal  kuchlanish,kV;  so’nggi  xarf  (A,  B,  V)  –

izolyatorning tuzilish sinfi. 

 

 

 



 

 

 



                             a)                                           b) 

7-rasm. SHtirli va osma izolyatorlar. 

a) 6-10 kV uchun muljallangan shtirli izolyator; b) liko’chasimon osma 

izolyator. 

 

Tarelkasimon  osma  izolyator  35  kV  va  undan  yuqori  kuchlanishli 



XY-larida  keng  qo’llaniladi.  Osma  izolyatorlar  so’ol  yoki  shishadan 

yasaluvchi  izolyatsiyalovchi  qism  1  va  metall  qism–sha’ka  2  va  sterjen  3 

hamda  izolyatsiyalovchi  qism  bilan  tutashtiruvchi  tsement  bog’lamasidan 

tashkil  to’gan.  Bu  ti’dagi  izolyatorning  shartli  belgilanishidagi  xarf  va 

sonlar quyidagilarni bildiradi: 

‘–osma; F –chinni yoki shishadan tayyorlangan; G–ifloslangan 

tumanlar uchun; son–izolyator sinfi; A, B, V – izolyatorning tuzilish sinfi. 

Osma  izolyatorlar  oralik  tayanchlarda  tutib  turuvchi  va  anker 

tayanchlarda 

tortib 


turuvchi 

shodalarga 

yig’ilgan 

ko’rinishda 

foydalaniladi.  SHodadagi  izolyatorar  soni  XY-ning  kuchlanishi  bog’liq 

holda  aniqlanadi.  Metall  va  temirbeton  tayanchli  XY-larining  tutib 

turuvchi shodalarida 35 kV - 3 ta;   110 kV – 6-8;  220 kV – 10-14;  

XY ning armaturalari 

XY-da  o’tkazgichlarni  izolyatorlarga  va  izolyatorlarni  tayanchlargi 

mahkamlash  uchun  xizmat  qiluvchi  armaturalar  quyidagi  asosiy  turlarga 

bulinadi:  

1.  o’tkazgichlarni  osma  izolyatorlar  shodasiga  mahkamlash  uchun 

xizmat qiluvchi qisqichlar; 

2.  izolyatorlar shodalarini tayanchlarga va ularni o’zaro ketma-ket osish 

uchun xizmat qiluvchi ulovchi armaturalar;  

3.  osilish  oraliqlarida  o’tkazgichlar  va  trosslarni  ulash  uchun  xizmat 

qiluvchi tutashtirgichlar. 



 

12 


 

H a v o   e l ye k t r  u z a t i sh  l i n i ya l a r i 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

                                                                            Izolyatorlar 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



                                                    o’tkazgichlar  


 

13 


 

 

 



tayanchlar 

 

 



 

 

izolyatorlar 




 

14 



Download 2,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish