Электр энергияни ишлаб чикиш, узатиш ва тақсимлаш фанидан ээ йўналиши учун маърузалар матни

Mahruza.8 Reaktorlar, razryadniklar va  

o’lchov  jixozlari 

 

Reaktorlar.  Reaktorlar  elektr  uskunalarida  qisqa  tutashuv  toklarini 

cheklash  uchun  xizmat  qiladi,  shuningdek  shikastlanish  reaktorlardan 

keyin  sodir  bo’lganda  shinalardagi  kuchlanishni  mahlum  darajada  ushlab 

turishga imkon beradi. 

Reaktorlarni asosiy qo’llanish soxasi 6-10 kV li elektr tarmoqlar. Tok 

cheklovchi  reaktorlar  35  kV  va  undan  yuqori  kuchlanishli  uskunalarda, 

shuningdek 1000 V dan kichik kuchlanishda ham qo’llaniladi. 

Reaktor - magnit materialidan tayyyorlangan o’zakka ega bo’lmagan 

induktiv  g’altak.  SH.u.  u  o’tayotgan  tok  kattaligiga  bog’liq  bo’lmagan 

doimiy induktiv qarshilikka ega. 

Katta quvvatli va mashul liniyalar uchun odatda individual reaktorlar 

(1a-rasm)  qo’llaniladi.  Reaktor  orqali  liniyalar  guruhi  tahminlansa 

(masalan,  o’z  ehtiyoj  tizimi),  uni  guruhli  deyiladi  (  1b-rasm).  Taqsimlash 

qurilmalari  sektsiyalari  orasiga  ulanadigan  reaktor  sektsiya  reaktori 

deyiladi (3v rasm). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

28-rasm. Reaktorlarni ulash sxemalari: a- yakka; b- guruhli; v- sektsiyali 

reaktor. 

Reaktorning asosiy ‘arametri induktiv qarshilik  

x

r



wL        x

r

%



номи

ном

р

U

I

Х

3

100 

bunda I

nom

,, U

nom 

- reaktorning nominal tok va kuchlanishi. 

 

Odatdagi  konstruktsiyali  reaktorlar  bilan  birga  ikkilangan  reaktorlar 

qo’llaniladi. Konstruktsiyasi jihatdan ular oddiy reaktorga o’xshash, lekin 

chulg’amini  o’rtasidagi  nuqtadan  qo’shimcha  sim  chiqarilgan.  Ikkilangan 

reaktorlarni  qo’llashda  manba  o’rtadagi  nuqtaga,  istehmolchilar  esa  ikki 

chetki tomonlarga ulanishi mumkin yoki aksincha. 

 

 

 

---

 

41 

 

 

 

 

 

 

 

 

29-rasm. Ikkilangan reaktorni ulanish sxemalari. 

 

Ikkilangan  reaktor  afzalligi  -  ulanish  sxemasi  va  chulg’amlardagi 

tokning  yo’nalishiga  qarab,  uni  induktiv  qarshiligi  ko’’ayishi  yoki 

kamayishi.  Bu  xususiyatdan  odatda  normal  xolatda  kuchlanishni 

‘asayishini  kamaytirish  va  qisqa  tutashuvda  toklarni  cheklash  uchun 

foydalaniladi. 

Reaktor shoxlari bir xil nominal I

nom.

 tokka, o’rta chiqishi esa shoxni 

ikkilangan  2I

nom.

  nominal  tokiga  bajariladi.  Ikkilangan  reaktorni  nominal 

qarshiligi 



  ikkinchi  shoxda  tok  yo’qligida  chulg’amni  birinchi  shoxini 

nisbiy qarshiligi:   

x

r



x

v



L       yoki         x

r

%



x

v

%



,

100

3

.

.

ном

ном

в

U

I

x



      

bunda  L



reaktor  shoxi  induktivligi  (shoxlar  induktivliklari,  odatda,  bir 

biriga teng). 

 

Ikkilangan  reaktor  xususiyatlari  har  bir  faza  shoxlarini  orasidagi 

magnit  aloqa  bilan  belgilanadi  (o’zaro  induktivlik  M).  Uni  hisobga  olib, 

manbaani  o’rta  nuqtaga  ulanganda  reaktor  shoxidagi  kuchlanish 

yo’qotilishi:    

