Электр энергияни ишлаб чикиш, узатиш ва тақсимлаш фанидан ээ йўналиши учун маърузалар матни

 

KTq

  (

kom’lekt  taqsimlash  qurilmalari 

(TO’  KTq-KRUN)  xonadan  tashqarida  o’rnatilishga  mo’ljallangan.  Ular 

a’’aratlar,  asboblar,  himoya  va  boshqaruv  jihozlari  bilan  tahminlangan 

metall shkaflardan iborat. SHkaflar a’’araturani ifloslanishdan va yomg’ir, 

qordan  saqlaydigan  vositalarga  ega.  SHkaflar  germetik  emas,    namlik 

80%-dan  yuqori  yoki  kimyoviy  faol  gazlar  va  tok  o’tkazuvchi  changli 

muhitlarda  o’rnatilmaydi.  TO’  KTq  lar  shkaflari  kom’lekt  transformator 

‘odstantsiyalari va elektr stantsiyalari va ‘odstantsiyalarni ochiq Tq larida 

keng  qo’llaniladi.  Oldingisi  kabi  bitta  yig’ma  shinalar  tizimiga  ega.  Turli 

TO’ KTq lar bir-biridan bahzi jihatlari bilan farq qilishi mumkin - xizmat 

qiluvchi  yo’lakli  yoki  yo’laksiz,  o’chirgichlar  turlari,  o’erativ  tokni  turi, 

aravachani  chiqarish  ramkalari  va  boshqalar  bilan.  Ularni  tanlashda 

sxemaga  va  katalogdagi  berilganlarga  ehtibor  berish  kerak.  Yuqori 

kuchlanishlarga mo’ljallangan elegazli KTq lar ham mavjud (110 va undan 

yuqori kV larda). 

KT  li  nimstantsiyalar  (KTN

) 

zavodlarda  tayyorlanadi  va  katta  bloklar 

sifatida  montaj  joyiga  olib  boriladi.  qo’llanilishi  montaj  ishlarini 

tezlashtirib  nimstantsiyalar  gabaritlarini  qisqartirib,  ishlatishda  maksimal 

xavfsizlikni tahminlaydi. 

6-10 kV li ichki va tashqi 0,4-0,23 kV li KTN lar korxonalar, qishloq 

xo’jalik va kommunal istehmolchilar uchun keng qo’llaniladi. Ular kuchli 

transformator,  o’chirgich,  saqlagich,  magnitli  ulagich  va  boshqalar  bilan 

tahminlanadi. 

Energotizimlar 

‘odstantsiyalarida  (35-110  kV)    tashqarida 

o’rnatiladigan  KTN  lar  ishlatiladi.  Bu  KTN  lar  blokli  ham  bo’ladi.  KTN 

larni  6-10  kV  tomonida  TO’  KTq  lar  o’rnatiladi,  kerakligida  reaktorlar 

ham o’rnatilishi mumkin. 

Releli  himoya  ‘anellari,  aloqa  va  telemexanika  jihozlari  hamda 

o’erativ  brigada  uchun  xonali  bino  sovuq  o’tkazmaydigan  ‘anellardan 

yig’iladi. KTN ni  oson u yoki bu bloklarni tanlab turli sxemalar bo’yicha 

yig’ish mumkin.  

OTq  konstruktsiyalariga  talablar.  Ochiq  havoda  joylashgan  taqsimlash 

qurilmasi  ochiq  Tq  deyiladi.  Odatda  35  kV  va  undan  yuqori 

kuchlanishlarda Tq lar ochiq quriladi.  

YoTq  kabi  OTq  lar  ham  ish  jarayonini  ishonchliligi,  havfsizligi  va 

ishlatish 

qulayligini, 

qurilishga 

minimal 

sarflar, 

kengaytirish 

imkoniyatlari,  zavodda  tayyorlangan  katta  bloklarni  maksimal  ishlatish 

mumkinligini tahminlashlari kerak. 

---

 

62 

Albatta  tok  o’tkazuvchi  qismlar  oraliqlari  va  ulardan  OTq  ni  turli 

elementlarigacha masofalar ‘UE talablariga binoan tanlanishi kerak. 

OTq ni hamma a’’aratlari baland bo’lmagan metall yoki temir-beton 

asoslarga  o’rnatiladi.  OTq  ni  hududi  bo’ylab  asbob-uskunalarni  montaj 

hamda  tahmir  qilishni  mexanizatsiya  yordamida  bajarish  uchun  maxsus 

yo’llar  qilinadi.  SHinalar  ko’’  simli  o’tkaz-gichlardan  elastik  qilib  yoki 

trubalardan  egilmaydigan  qilib  tayyorlanadi.  Egiluvchan  shinalar  osma, 

egilmaydiganlari tayanch izolyatorlarga o’rnatiladi.  

qattiq  shinalar  qo’llanilishi  ‘ortallardan  voz  kechib,  OTq  maydonini 

kamaytirishga imkon beradi.  

Transformatorlar,  moyli  reaktorlar  va  uzgichlar  ostida  moy  qabul 

qilgich  ko’zda  tutiladi.  O’erativ  zanjirlar,  boshqaruv,  releli  himoya, 

avtomatika zanjirlari va havo o’tkazgichlar kabellar temir beton lotoklarda 

yer  ustida  yoki  OTq  konstruktsiyalariga  osilgan  metall  lotoklarga 

joylashtiriladi.  

OTq lar yo’iq Tq larga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: 

1.

 

qurilish  ishlari  oz,  chunki  faqat  maydonchani  tayyorlash, 

yo’llar  qurish,  asoslar  qurib  tayanchlar  o’rnatish  kerak  xolos, 

sh.u. qurish vaqti va qiymati oz; 

2.

 

kengaytirish va rekonstruktsiyaga qulay; 

3.

 

hamma a’’aratlarini kuzatish oson. 

SHu  bilan  bir  qatorda  ‘ast  haroratda  va  yog’ingarchilikda  ochiq  Tq 

larga  xizmat  qilish  ancha  noqulay,  YoTq  ga  nisbatan  ancha  katta 

maydonni  egallaydi,  OTq  dagi  a’’aratlar  tez  ifloslanadi,  chang  bosadi  va 

harorati o’zgarib turadi. 

OTq-lar  konstruktsiyalari  turlicha,  elektrik  ulanishlar  sxemasi, 

uzgichlar  va  ajratgichlarni  turlari,  o’zaro  joylashuviga  va  kuchlanish 

klassiga bog’liq. 

Yig’ma  shinali  35-220  kV  li  OTq  konstruktsiyalari.  35  kV  li  OTq 

bitta  sektsiyalangan  shinalar  tizimiga  ega  bo’lib,  tayyer  bloklardan  bir 

‘ortalli  qilib  quriladi.  Yig’ma  shinalar  egiluvchan  yoki  qattiq  bo’lishi 

mumkin. 

 

 

Rasm 46. Bir ‘ortalli 35 kV OTq ni 

sxemasi. 

 

 

 

 

 

---

 

63 

Ajratgichlar  yuqori  bo’lmagan  balandlikdi  joylashadi,  bu  ularni 

tahmirini  yengillashtiradi.  Eks’luatatsiyalashni  havfsizligini  tahminlash 

uchun bloklar to’rli to’sqichlarga ega. 

 

Uzgich  bloki  S-35-630  uzgich,  RLND-35  shinaviy  va  liniyaviy 

ajratgichlar  o’rnatilgan  metall  konstruktsiya.  Uzgich  yuritmasi  shkafda. 

Uzgich  va  ajratgichlar  o’zaro  blokirovkalangan.  Releli  himoya, 

avtomatika,  o’lchash  va  signallash  a’’aratlari  releli  shkafda.  SHunday 

bloklar  liniyani  kiritishga,  sektsiyalashga  va  transformator  kirishi  uchun 

qo’llaniladi. 

 

SHina a’’aratlari blokida ikkita zaminlovchi ‘ichoqlarga ega ajratgich 

RLND



2



35, 

ajratgich 

va 

kuchlanish 

transformatori 

ZNOM-35 

o’rnatilgan. Bu bloklar KT’B 110



35



6(10) kV da qo’llanilgan. 

 

Eng keng tarqalgan ikkita ishchi va aylanma shinalar tizimli sxemada 

OTq  ni  ti’ik  kom’onovkasi  qo’llanilgan,  masalan,  shu  loyixa  bo’yicha 

qurilgan  220  kV  li  OTqda  hamma  uzgichlar  shinalarni  ikkinchi  tizimini 

yonida bir qatorda joylashgan. Boshqalarida liniya uzgichlari bitta qatorda, 

transformatorniki ikkinchi qatorda bo’lishi mumkin. 

Ikkinchi  shinalar  tizimi  shina  ajratgichlarini  har  bir  qutbi  yig’ma 

shinalarni mos fazasi simlarini tagida joylashgan. Bunday joylashuv shina 

ajratgichlari ulanishlarini to’g’ri yig’ma shinalar tagida bajarib, shu satxda 

uzgichni  ham  ulash  mumkin  bo’ladi.  Ajratgichlar  qutbma  -  qutb 

boshqariladi. 

Oshinovka 

egiluvchan 

‘o’lat-alyuminiy 

sim.

 

Ko’rilgan OTq dagi ko’’ sonli ‘ortal konstruktsiyalar balandlikda ish 

olib borishga majbur qiladi, montajni qiyinlashtiradi va qimmatlashtiradi.  

 

Bu  turdagi  Tq  maydoni  kichikroq,  yig’ma  temir-beton  va  metall 

konstruktsiyalar sarfi, qurilish-montaj tannarxi kamayadi. 

330-500  kV  li  OTq.  Agar  OTq  ikkita  ishchi  va  bitta  aylanma  shina 

tizimi  bilan  bajarilsa,  ti’li  kom’onovka  qabul  qilinadi.  Bir  zanjirga  1,5 

uzgichli sxema uchun uzgichlar uch qatorga joylashgan kom’onovka keng 

qo’llaniladi.  SHu  kom’onovka  bo’yicha  500  kV  li  OTq  da  maydon  katta 

bo’lib ketadi, sh.u. boshqa kom’onovkalar ham bo’lishi mumkin, masalan, 

uzgichlar  ikki  qatorda  shaxmat  joylashgan.  2-rasmda  500  kV  li  OTq  ni 

bitta  ulamaga  4



3  uzgichli  sxemasi  ko’rsatilgan.  Uzgichlarni  ikki  qator 

joylashuvi va osma ajratgichlar qo’llanilgan. Har bir transformator ulanishi 

te’a  yarus  oshinovkasi  yordamida  bajariladi,  keyin  osma  ajratgich  va 

uzgich orqali shinalar bitta tizimiga ulanadi. 

 

Osma 

ajratgichlarni 

harakatlanuvchi 

qismi 

izolyatorlarni 

girlyandalarida tayanch va ‘ortallar konsol va traversalariga osib qo’yiladi. 

Harakatsiz  qism  o’lchov  transformatorlari  yoki  tayanch  izolyatorlarda 

---

 

64 

montaj qilinadi.  O’chirilgan  zanjirlarni  zaminlash  uchun  telesko’ik 

zaminlagichlar qo’llanilgan. 

 

Ko’rilgan  kom’onovka  500  kV  liniyalarda  shuntlovchi  reaktorlarni 

o’rnatilishini kuzda tutadi. 

 

«Transformator-shinalar»  liniyalari  ikkita  va  bir  yarimta  uzgichlar 

orqali  va  3



2  sxema  uchun  to’rt    burchakli  sxemada  uzgichlari  bo’ylama 

(yig’ma  shinalarga  ‘arallel)  joylashgan  bo’ladi.  Bu  xolda  uzgichlar  ustida 

shinalar yo’q, uzgichlarni bo’ylab, qutblar orasidan yo’l o’tadi. 

 

47-rasm. Sxemasi bir ulamaga 4



3 uzgichli 500 kV li OTq.