Elektr energetikasi

O’zgarmas tok mashinalari uchun  1,75.= 1,5

4.1-jadval 

O’lchov nomeri	Magnitlash		O’lchov nomeri	Magnitsizlantirish
	E0, V	Ik, A		E0, V	Ik, A

Yu k l a n i x a r a k t ye r i s t i k a s i. Generatorning yuklanish xarakteristikasi uning kuchlanishi U ni yuklama toki I_a­ = sonst va aylanish chastotasi o’zgarmas n = n_nom = sonst bo’lganda kuchlanishi U ni qo’zg’atish tokiga bog’liqligini bildiradi. Yuklanish xarakteristikasini generatorning yuklamasi nominal yuklamaga teng bo’lgan hol uchun ko’riladi. Generatorning tezligini nominal aylanish chastotasiga tenglashtirib, u ko’zgatiladi va kuchlanishi U = 1,15 U_1nom ga teng bo’lganda yuklama toki nominal tokga (I_a= I_nom) tenglashgunga kadar yuklanadi. So’ngra potentsiometr R_p yordamida qo’zg’atish tokini yuklama toki uzining nominal qiymatini o’zgartirmasdan saklab koladigan qiymatigacha kamaytiriladi (n = n_nom). Qo’zg’atish tokining taxminan bir xil oraliklardagi qiymatlari uchun volg’tmetr U ni ko’rsatmalari o’lchanadi va jadvalga kiritiladi. So’ngra yuklanish xarakteristikasi ko’riladi. Yuklanish xarak-teristikasini ko’rishda qo’zg’atish tokini faqat kamayish tomonga o’zgartirish lozim. Yuklanish xarakteristikasi bilan bitta koordinatalar uklarida salt ishlash xarakteristikasi xam ko’riladi (4.2-rasm).

4.2-jadval

U/Unom	1,15	1,0	0,85	0,75	0,5
U, V
Ia = Inom, A
Ik, A

4.2-rasm. O’zgarmas tok gen-ratorining xarakteristik uchburchagini qurish

klanish xarakteristikasida (1 egri chiziq) xarakteristik uchburchakni ko’rish uchun generatorning nominal kuchlanishiga mos keluvchi anuqta belgilanadi. So’ngra nominal yuklamaga ulanganda yakor zanjirda xosil bo’ladigan kuchlanishning aktiv pasayishiga (I_nom r_75) teng, bo’lgan vertikal av kesma o’tkaziladi va b nuqtadan salt ishlash xarakteristikasi (2 egri chiziq) bilan kesishguncha gorizontal bskesma utka-ziladi. Ko’rilgan avs uchburchakning bir tomoni sb = I_k1 - I_k2 nominal yuklamaga ulangan generatorning yakor reaktsiyasining magnit yurituvchi kuchiga ekvivalent bo’ladi. Xar xil kuchlanishlarga mos xarakteristik uchburchakni ko’rib, mashinaning magnit zanjiri xar xil darajada tuyinishga yakor reaktsiyasining tahsirini aniqlash mumkin (s₁b₁<cb<c₂b₂).

T a sh k i x a r a k t ye r i s t i k a. Generatorning tashqi xarakteristikasi chiqish klemmalaridagi kuchlanish U ni yuklama toki I_a ga bog’liqligini ifodalaydi. U=f(I_A) Tashqi xarakteristikani ko’rishda yakorning tezligi nominal aylanish chastotaga n = n_nom = sonst va qo’zg’atish toki o’zgarmasligi kerak I_a = sonst. Generatorning tashqi xarakteristikasi quyidagi tartibda ko’riladi.

Yakorning tezligini nominal tezlikga tenglashtiriladi R2 va R3 (2.2-rasmga qarang) rubilg’niklarni ulab, qo’zg’atish toki I_k ni va yuklama toki I_a ni generatorning yuklamasi nominal yuklamaga U = U_nom va I_a = I_anom tenglashgunga kadar orttiriladi. SHundan keyin generatorning yuklamasini, qo’zg’atish tokini (I_k = sonst) va yakorning tezligini (n = sonst) o’zgartirmasdan, sekin – asta kamaytiriladi. O’lchov asboblardan aniqlangan mahlumotlar 3 - jadvalga kiritiladi.ngra tashqi xarakteristikalar ko’riladi.

Generator yuklamadan ajratilganda kuchlanishning nominal o’zgarishi 
 (4.2)

R o s t l a sh x a r a k t ye r i s t i k a s i. Generatorning rostlash xarakteristikasi uning qo’zg’atish toki I_k bilan yuklama toki orasidagi bog’lanishni ifodalaydi. I=f(Ia) Bu xarakteristikalarni ko’rishda yakorning kuchlanishi nominal kuchlanishga teng va tezligi nominal aylanish chastotasiga n_nom teng bo’lishi shart. Rostlash xarakteristikasini ko’rish uchun kerakli kattaliklar quyidagi tartibda aniqlanadi. Yakorning tezligi nominal tezlikga tenglashtirilib, generatorning qo’zg’atish toki uning kuchlanishi nominal kuchlanishiga tenglashgunga kadar o’zgartiriladi. So’ngra generatorga yuklamani ulab (R2 ulanadi) yuklama tokini nominalga I_anom orttiriladi. Yuklamaga ulangan generatorning yakoridagi kuchlanishi o’zgarmasligi uchun qo’zg’atish toki o’zgartiriladi.

4.4-rasm. Mustaqil qo’zg’atishli o’zgarmas tok generatorining rostlash xarakteristikasi
klama tokining taxminan bir xil intervallari oraligida A1 va A2 ampermetrlarining ko’rsatkich-lari olinadi va ular 2.4 - jadvalga kiritiladi. SHundan keyin, yuklama toki salt ishlash rejimidagi qiymatigacha kamaytiriladi va yakordagi kuchlanishning o’zgarmasligini taominlash uchun qo’zg’atish toki xam kamaytiriladi.

4.4-jadval

O’lchov nomeri	Yuklama tokini ortishi		Yuklama tokini kamayishi
	Ia, A	Iv, A	Ia, A	Iv, A

Tajribaning birinchi kismida qo’zg’atish tokini orttirish kerak, ikkinchi kismida esa faqat kamaytirish kerak. Jadvalga kiritilgan kattaliklarga asosan generatorning rostlash xarakteristikasini ikkita shoxobchasi ko’ri-ladi. Tajriba natijalariga asosan ko’rilgan xarakteris-tikaning ikkita shoxobchalari gisterezis hodisasi sababli bir-biri bilan ustma-ust tushmaydi (4.4-rasm). Ikkita shoxobchaning o’rtasidan o’tkazilgan chiziq rostlash xarakteristikasi xisoblanadi.

LABORATORIYa ISHINING NATIJALARINI TAXLILI. 

Laboratoriya ishining natijalarini umumlashti-rib, tajribaga asosan ko’rilgan grafiklarning shaklini tajribada foydalanayotgan genera-torda bo’lib o’tadigan xodisalarning fizikaviy moxiyatlarini xisobga ol-gan xolda tushuntirish va taxlil qilish lozim. Masalan, salt ishlash xarakteristikasini taxlil qilishda, bu xarakteristikani generatorning magnitlanish va magnitsizlanish jarayonlarida ko’rilgan shoxobchalarini ustma-ust tushmaslik sabablarini tushuntirish shart. Xuddi shunday tarzda rostlash xarakteristikasini xam taxlil qilish lozim. Tashqi xarakteristikani taxlil qilishda generatorning yuklamasi ortganda uning chiqish klemmalaridagi kuchlanishni kamayish sabablariga ehtibor berish kerak. Xisobotning xulosa kismida generatorning tajribada aniqlangan ko’rsatkichlarini uning pasportida ko’rsatilgan ko’rsatkichlarga mos kelishga xam ehtibor berish kerak.

NAZORAT SAVOLLARI.

1. O’zgarmas tok generatorlarida qanday qo’zg’atish usullari kullanadi?

2. Generatorning quyidagi: asosiy, salt ishlash, yuklanish, tashqi va rostlash xarakteristikalarni tushuntiring. Bu xarakteristikalarni ko’rish uchun kerak bo’lgan kattaliklar qanday shartlardan olinadi?

3. Xarakteristik uchburchakni ko’rish uchun qanday kattaliklar aniq bo’lishi kerak?

4. Nima uchun yuklanish xarakteristikasi salt ishlash xarakteris-tikalardan pastrokda joylashadi?

5. Nima uchun generatorning magnitlanish va magnitsizlanishida olingan rostlash xarakteristikalari ustma-ust tushmaydi, ulardan qaysi biri yuqorida joylashgan? 

TAJRIBA ISHI 7
UCH FAZALI SINXRON GENERATORNI TEKSHIRISH.

1.Ishni bajarishdan maksad

1. Sinxron generator yoki o’zgarmas tok motorlari bilan tanishish, generatorning aylanuvchan xarakatidagi o’zgarmas tokni tekshirish va sinxron generator hamda o’zgarmas tok motorining nominal qiymatlarini yozish.

2. Sinxron generatorning salt ishlash xarakteristikasini olish. Ya’ni

n =const bo’lganda, U₂=f(I_q) yoki E₂=f(I_q) 

3. Sinxron generatorning tashqi xarakteristikasini olish

va n =const bo’lganda U₁=f(I_q)

4. Sinxron generatorning rostlash xarakteristikasi 

n =const bo’lganda I_q =const I_q=f(I₁) 

5. I_q =const bo’lganda Ye₂=f(n) ko’rinishdagi xarakteristikasini olish.

6. Faqat energetik mutaxassisliklari uchun U – simon xarakteristikasini olish. Ya’ni

U₁=const va R₂ =const bo’lganda R2= (0.35; 0.5; 0.75; 0.1) qiymatlarida I₁=f(I_q) grafigini ko’rish.


2. Ishga oid nazariy tushunchalar.

Sinxron generator elektrotmagnit induktsiyasi qonuni asosida ishlaydi. Ya’ni uning rotorini qandaydir birlamchi motorь yordamida aylantirilishi natijasida undagi asosiy magnit maydon stator cho’lg’am o’ramlarini kesib o’tadi va bu cho’lg’amda E.Yu.K. hosil bo’ladi. Bunda birlamchi motorning mexanik energiyasi sinxron generatorda elektr energiyaga aylanadi.

Sinxron generatorning ishlashini amalda kuzatish uchun uning asosiy xarakteristikalarini olish bilan tahlil qilish mumkin, ya’ni, generatorning xarakteristikalari, uning ishlash xususiyatlarini xarakterlovchi kattaliklar orqali o’zaro bog’lanishini ko’rsatadigan egri chiziqlar hisoblanadi. Uning asosiy xarakteristikalari undagi aylanish chastotasi tokning nominal chastotasiga mos va o’zgarmas bo’lganda olinadi.

Rasmga binoan sinxron generatorning magnit maydonini rostlash uchun rostlash reostati yordamida bajarilib, kerakli aylanishlar chastotasi hosil qilinadi va uning aylanishlar chastotasi sonini o’zgarmas tok motorining kuzatish tokiga bog’liq ravishda o’zgartirish mumkin. Bunda esa quyidagi formula orqali ifodalanadi:

3. Ishni bajarish tartibi:

1. Salt ishlash tajribasidan olingan ma’lumotlarni kuyidagi jadvalga kiritiladi. Tajriba 6-7 nuktalargacha bajariladi.

Iq
U2

2. Tashqi xarakteristkasi uchun

U1
Iq

3. Rostlash xarakteristkasi uchun

Iq
I1

Nazorat uchun savollar.

1. Sinxron generatorning tuzilishi va ishlash printsipi?

2. Sinxron generatorning tarmoqqa qanday ulanadi?
3. Sinxron generatorning xarakteristkasi xaqida tushuncha va u qanday olinadi?
4. Sinxron generatorning ishchi xarakteristkasi qanday olinadi?
5. Sinxron generatorning rostlash va tashqi xarakteristkalari qanday olinadi?

1