Elektr energetikasi

7.4. Rasm. Quyosh batareyalarining uy tomiga joylashtirilishi. 
 
 
7.5. Rasm. O„zbekiston respublikasi xududida quyosh nuri intensivligi 
kartasi. 
Tahlillarning  ko‗rsatishicha,  hozir  noan‘anaviy  energiya  manbalaridan 
foydalanishda  AQSH,  Germaniya,  Italiya,  Ispaniya,  YAponiya,  Xitoy,  Janubiy 
Koreya, Hindiston, Braziliya kabi davlatlar etakchilik qilmoqda. Keyingi yillarda esa 
mazkur  jabha  Osiyo  mintaqasida  ham  jadal  taraqqiy  etib,  undan  ijtimoiy-iqtisodiy 
sohalarda  foydalanish  ko‗lami  tobora  kengayib  borayotgani  e‘tiborga  loyiqdir.  Bu 
borada,  xususan,  O‗zbekistonda  salmoqli  tajriba  to‗plangan  bo‗lib,  ilmiy  va 
eksperimental  tadqiqotlar  olib  borilayotgani  holda,  shu  asosda  tayyorlangan 
ishlanmalar hayotga izchil tatbiq etilmoqda. 
Qaytalanuvchan  energiya  manbalarining  asosiy  afzalligi  tugallanmasligi  va 
ekologik  tozaligi.  Ulardan  foydalanish  planetaning  energetik  muvozanatini 

---

 
 
 
 
 
 
o‗zgartirmaydi. Bu sifatlari tiklanuvchan energetikaning chet ellarda ham va ularning 
yaqin o‗n yillik ichida rivojlanishining optimistik prognozlarining keng rivojlanishiga 
hizmat  qiladi.  Tiklanuvchan  energiya  manbalri  insoniyat  oldida  turgan  uchta  global 
muammolarni  echishda  sezilarli  rol  o‗ynaydi:  energetikada,  ekologiyada,  savdo-
sotiqda. 
Toshkent  viloyatining  Parkent  tumanida  joylashgan,  Markaziy  Osiyoda 
o‗xshashi yo‗q ilmiy-eksperimental markaz — Fanlar akademiyasi ―Fizika-Quyosh‖ 
ilmiy-ishlab  chiqarish  birlashmasining  faoliyati  buning  yaqqol  tasdig‗idir.  Negaki, 
ushbu  jamoa  tadqiqotlarining  samaralari  jahon  miqyosida  allaqachon  e‘tirof  etilgan. 
Bu  erda  issiq  suv  va  issiqlik  ta‘minoti  uchun  past  quvvatli  qurilmalarni  yaratish, 
elektr  energiyasi  olish  uchun  fotoelektrik  va  termodinamik  o‗zgartkichlar,  maxsus 
materiallar  sintezi  texnologiyalari,  materiallar  va  konstruksiyalarga  termik  ishlov 
berishda  quyosh  energiyasidan  foydalanish  bo‗yicha  ilmiy  tadqiqot  va  tajriba-
konstruktorlik  ishlari  amalga  oshirilmoqda.  Uning  natijalari  esa  mamlakat 
iqtisodiyotining  turli  tarmoqlarida  qo‗llanilmoqda.  SHundan  kelib  chiqib, 
O‗zbekiston quyosh energiyasi sohasidagi ilg‗or texnologiyalarni Markaziy Osiyoda 
tajriba tariqasida joriy etishda amaliy makon sifatida xizmat qiladi, desak, mubolag‗a 
bo‗lmaydi.  
Evropa fotoelektrik sanoati assotsiatsiyasi (EPIA) ma‘lumotiga qaraganda, butun 
dunyoda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish sur‘ati muttasil o‗sib bormoqda. 
Aytaylik,  2012  yilda  jahon  bo‗yicha  umumiy  quvvati  100  GVtga  teng  bo‗lgan 
fotoelektrik panellar o‗rnatilgan bo‗lsa, joriy yilning o‗tgan o‗n oyi ichida 30 GVtli 
shunday  qurilmalardan  ham  foydalanish  yo‗lga  qo‗yildi.  Pirovardida  birgina 
Germaniyada  fotoelektrik  stansiyadan  olingan  elektr  energiyasining  narxini   0.07 
AQSH dollarigacha kamaytirishga erishildi. 
Mamlakatimizda  esa,  ta‘bir  joiz  bo‗lsa,  Prezidentimizning  2013  yil  1  martdagi 
―Muqobil  energiya  manbalarini  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari  to‗g‗risida‖gi 
Farmoni  noan‘anaviy  energiya  resurslari,  jumladan,  quyosh  energiyasidan 
foydalanish  uchun  keng  imkoniyatlar  eshigini  ochib  berdi.  CHunki  ushbu  hujjatga 
ko‗ra,  to‗plangan  tajribani  hisobga  olgan  holda,  quyosh  va  biogaz  energiyasidan 
foydalanish 
sohasidagi 
eksperimental 
va 
amaliy 
tadqiqotlarni 
yanada 
chuqurlashtirish,  bunda  muqobil  manbalardan  energiya  hosil  qilish  bo‗yicha  tajriba 
loyihalarini  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish,  o‗zimizda  tegishli  uskunalarni, 
butlovchi  buyumlar  va  materiallarni  ishlab  chiqarish,  ularga  servis  xizmati 
ko‗rsatishni  tashkil  qilishga  alohida  e‘tibor  qaratilgan.  SHuningdek,  fotoelektrik 
panellar  tayyorlash  bo‗yicha  loyihalar  imtiyozli  kreditlar  bilan  moliyalashtirilishi, 
quyosh hamda biogaz energiyasini ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarga soliq 
va bojxona imtiyozlari berilishi belgilab qo‗yilgan. 
Toshkent  shahrida  Xalqaro  quyosh  energiyasi  institutining  tashkil  qilingani  esa 
sohada  olib  borilayotgan  islohotlarning  mantiqiy  davomi  bo‗ldi.  Nega  deganda, 
quyosh  energiyasidan  sanoat  ko‗lamida  foydalanish  uchun  yuqori  texnologik 
ishlanmalarni  amalga  oshirish,  quyosh  energiyasi  potensialini  ilg‗or  va  samarali 
texnologiyalar  asosida  iqtisodiyotning  turli  tarmoqlari  va  ijtimoiy  sohada  qo‗llash 
bo‗yicha  takliflar  tayyorlash,  shu  jumladan,  maxsus  materiallarni  sintez  qilish  va 
ularga  termik  ishlov  berish  texnologiyalarini  amaliyotga  tatbiq  etish  bilan  bog‗liq 

---

 
 
 
 
 
 
amaliy  tadqiqotlarni  o‗tkazish,  quyosh  energetikasi  sohasidagi  yirik  loyihalar 
bo‗yicha hujjatlarni ishlab chiqish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish ushbu ilmiy 
dargohning asosiy vazifasi hisoblanadi. 
Bundan  tashqari,  mazkur  institut  fan  va  sanoat  tarmoqlari  o‗rtasida  ko‗prik 
vazifasini  ham  o‗taydi.  Boshqacha  aytganda,  Xalqaro  quyosh  energiyasi  instituti 
olimlarimiz tomonidan yaratilgan innovatsion ishlanmalarni, shuningdek, chet elning 
ilg‗or  ishlanmalarini  texnologiyalar  transferi  orqali  arzonlashtirgan  holda  bozorbop 
sanoat  namunasi  darajasiga  olib  chiqib,  uning  to‗liq  konstruksiyaviy  texnologik 
hujjatlarini tayyorlashda faollik ko‗rsatadi. SHu ma‘noda, u ―O‗zbekenergo‖ davlat-
aksiyadorlik  kompaniyasi,  ―O‗zkommunxizmat‖  agentligi,  ―O‗zeltexsanoat‖ 
uyushmasi,  ―O‗zbekneftgaz‖  milliy  xolding  kompaniyasi,  O‗zbekiston  Fanlar 
akademiyasi,  ―Davarxitektqurilish‖ qo‗mitasi va iqtisodiyotimizning boshqa sohalari 
uchun texnologik maydon bo‗lib xizmat qiladiki, bu nafaqat O‗zbekiston, balki butun 
Osiyo  qit‘asining  boshqa  mamlakatlarida  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalaridan 
foydalanishni kengaytirishga qaratilgan yangi qo‗shma loyihalarni amalga oshirishda 
muhim omil bo‗lishi, shubhasiz. 
Mutaxassislarga 
ayonki, 
quyosh 
elektr 
stansiyalari 
va 
suv 
isitish 
geliokollektorlarini  barpo  etishda  kremniy,  germaniy,  galliy  arsenidi,  kadmiy-tellur, 
galliy fosfidi kabi yarimo‗tkazgich materiallaridan foydalaniladi. Bugungi kunda esa 
kremniy  asosida  yaratilgan  qurilmalar  keng  qo‗llanilayotgan  bo‗lib,  ulardan  25-30 
yil, hatto 35-40 yil davomida foydalanish mumkin.