Elektr energetikasi

Oʻzbekistonning yoqilgʻi balansi 
Oʻzbekistonning  yoqilgʻi  balansida  gaz  va  koʻmirning  salmogʻi  katta  (q. 
Gaz 
sanoati
, 
Issiqlik 
energetikasi
),  "Koʻmir"  aksiyadorlik  jamiyati  ham 
"Oʻzbekenergo" tarkibiga kiradi. 
Fanda  energetika  muammolari  bilan  shugʻullanishda  izchil  i.  t.  ishlariga 
asoslangan  holda  energetika  taraqqiyotining  qonuniyatlari,  tabiiy  anʼanalari  va 
optimal  yechimlari  oʻrganiladi,  energetikani  optimal  boshqarishning  asoslari 
shakllantiriladi,  energetikaning  kompleks  muammolari,  shu  jumladan,  uning  atrof 
muhitga  taʼsiri,  yaʼni  ekologiya  masalalari,  energetikaga  doir  fan  va  texnika 
taraqqiyoti  masalalari  va  boshqalar  hal  qilinadi.  Oʻzbekistonda  E.  fanlarining 
rivojlanishi 20-asr 30- yillari oxiri va 40- yillariga toʻgʻri keladi. Energetikaga doir i. 
t. ishlari E.ning ustuvor kompleks masalalarini va amaliy muammolarini hal qilishga 
qaratildi.  Elektr  energiyasini  uzoq  masofaga  uzatish  bilan  bogʻliq  masala  — 
oʻzgaruvchan  tokni  oʻzgarmas  tokka  aylantirish  nazariyasi,  asinxron  va  sinxron 
mashinalarning  magnit  oqimlari  oʻz-oʻzidan  uygʻonishini  taʼminlashni  hisoblash 
usullari,  elektron  qurilmalaridagi  shikastlanishning  murakkab  turlari  nazariyasini 
rivojlantirish  kabi  ustuvor  masalalar  bilan  shugʻullanildi,  gidroelektr  st-yalari 
quvvatini  samarali  taqsimlashni  hal  qilishga  doir  ishlar  bajarildi.  40-  yillar  oxiri  va 
50-  yillarda  i.  t.  ishlari  elektr  st-yalari,  elektr  tizimi  va  jihozlari  ishini  yaxshilash, 
puxtaligini oshirish, samaradorligini koʻtarishga qaratildi. 
Oʻzbekiston  energetikasi  rivoji  uchun  tabiiyiklim  sharoitlaridan  oqilona 
foydalanish  maqsadida  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalaridan,  xususan,  quyosh 
energiyasi,  shamol  kuchi,  yer  osti  suvlari  harorati  va  kichik  gidroelektrostyalardan 
foydalanish masalalari borasida keng tadqiqot ishlari olib borildi (G. A. Grinevich, R. 
A.  Zohidov).  Energetika  jarayonlarini  avtomatlashtirish  va  telemexanizatsiyalash 
hamda  energetika  tizimlarida  oʻlchash  texnikasi,  oʻlchash  aniqligi,  puxtaligi  va 
samaradorligini  oshirish  kabi  ilmiy  natijalarga  erishishda  muhim  tadqiqotlar  amalga 
oshirildi (akad. J. Abdullayev). Issiqlik E.si va issiklik texnikasi sohasida yoqilgʻidan 
foydalanishning  yangi  texnologiyasi  va  issiqlik  energiyasidan  samarali  foydalanish 
kabi  muhim  tadqiqot  ishlariga  ahamiyat  kuchaytirildi  (R.  A.  Zohidov,  S.  Q. 
Ismatxoʻjayev).  Sanoatning  bir  qancha  sohalarida  energotejamkorlik,  energiyadan 
oqilona  foydalanish,  GES  lar  jihozlarini  diagnostika  qilish,  mashina  yordamida 
sugʻoriladigan nasos st-yalari uchun yangi elektr yuritmalar yaratish (T. S. Kamolov), 
Oʻzbekiston elektr korxonalarining normal ishlashini EHM yordamida hisoblash (E. 
Payziyev),  elektrofizikaning  fiziktexnik  muammolari  boʻyicha  bir  qancha  ilmiy 
natijalarga erishildi.  
Bu  yoʻnalishda  olib  borilgan  ishlarning  biri  —  bu  yangi  prinsipda  ishlaydigan 
maxsus  elektr  mashinalari  —  koʻp  rotorli  asinxron  motorlarining  yaratilishi  boʻldi. 
Elektromagnitli  val  prinsipi  taklif  etildi 
va  ishlab  chiqildi.  Bu  bir-biriga 

---

 
 
 
 
 
 
mexanik  ravishda  bogʻlanmagan  bir  necha  mexanizmlarning  aylanish  tezliklarini 
oʻzaro  muvofiqlashtirishni  taʼminlovchi  elektromagnitli  qurilmadir.  Sanoat  va 
qurilishda keng qoʻllaniladigan titrama gʻalvirlar uchun elektr yuritmalarining yangi 
turlari  yaratilib,  ishlab  chiqarishga  joriy  etildi.  Ikki  motorli  elektr  yuritmalar, 
shuningdek,  qutblari  keng  oʻzgarishga  ega  boʻlgan  asinxron  motorlari  nazariyalari 
yaratildi.  Elektr  zanjirlari  va  tizimlarining  chizikli  boʻlmagan  nazariyasi  va  hisobiy 
usullariga doir hamda avtomatika va hisoblash texnikasi elementlarini ishlab chiqish 
boʻyicha maktab yaratildi. 
Parametrik  zanjirlar  va  tizim,  boshqarish  elementlari  va  texnika  vositalari, 
avtoparametrik  tebranishlar  zashkirlarida  oʻzgaruvchan  tok  fazalar  soni  va 
chastotasini  oʻzgartirish    nazariyalari  yaratildi.  Energetika  tizimlarining 
samaradorligini  oshirish,  quvvatni  tejash  va  ekologik  sof  energetikaning  dolzarb 
muammolari  boʻyicha  fundamental  tadqiqotlar  olib  boriladi.  Yangi  energiya 
manbalarini  topish,  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalari  samaradorligini  oshirish 
hamda  ularni  energiya  tizimida  qoʻllanish  koʻlamini  kengaytirish  istiqbolli 
masalalardir.  
 
 
 
Energiya  tejamkorligi  O‘zbekiston  Respublikasi  davlat  siyosatining  birinchi  va 
barcha  xo‘jalik  sub`ektlari  faoliyatida  ahamiyatli  yo‘nalish  bo‘lib  kelmoqda. 
Energiya tejamkorligining uchta asosiy yo‘nalishlari mavjud. 
1.
 
YOqilg‘i  va  energiyadan  oqilona  foydalanish  bo‘yicha  kam  sarfli  tadbirlar, 
bu elektr iste`molini 10-12 % ga qisqartirish imkonini beradi. 
2.
 
Katta  kapital  mablag‘lari  talab  qiladigan  tadbirlarni  tatbiq  etish:  energiya 
tejovchi  texnologiyalar,  jarayonlar,  apparatlar  va  jihozlar.  Bu  energiyaga  bo‘lgan 
talabni 25-30% ga kamaytirishga olib keladi. 
3.
 
YAlpi ichki mahsulot
 
ishlab chiqarishda ko‘p energiya sarf qilmaydigan soha 
ulushini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurish. 
2017  yil  19  mayda  O‗zbekiston  Respublikasi  prezidentining  «Elektr 
energiyasi  va  tabiiy  gaz  etkazib  berish  hamda  iste‘mol  qilish  sohasida  to‗lov 
intizomini  yanada  mustahkamlash,  shuningdek,  ijro  ishi  yuritish  tizimini  tubdan 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi farmoni qabul qilindi.  
2017–2021  yillarda  O‗zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta 
ustuvor  yo‗nalishi  bo‗yicha  Harakatlar  strategiyasida  belgilangan  vazifalarga 
muvofiq, shuningdek, elektr va gaz ta‘minoti sohasida boshqaruv tizimini, nazorat 
va  hisobga  olish  mexanizmlarini  yanada  takomillashtirish,  to‗lov  intizomini 
mustahkamlash,  javobgarlikni  kuchaytirish,  ijro  ishi  yuritishning  samaradorligini 
tubdan oshirish maqsadida O‗zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida 
Majburiy ijro byurosi (keyingi o‗rinlarda Byuro deb ataladi) tashkil etilmoqda.