ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

qəbul etməyi təklif etməklə bərabər, elə bir sistemin qurulmasını
tövsiyə edirdi ki, bu sistem çərçivəsində fəaliyyət göstərən in-
sanlar öz iradələrindən və istəklərindən asılı olmayaraq ictimai
mənafeyə  xidmət  etmiş  olsunlar.  “O  (sahibkar)  istehsalı  elə
yönəldir ki, məhsul maksimal dəyərə malik olsun. Bu halda o,
yalnız şəxsi mənfəəti üçün səy göstərir. Görünməz əl onu şəxsi
məqsədilə heç bir əlaqəsi olmayan nəticələrə yönəldir. Bu zaman
cəmiyyət  fərdi  məqsədlərin  ümumi  məqsədlərə  aid  olmama -
sından qətiyyən əziyyət çəkmir. Sahibkar, şəxsi məqsədləri üçün
səy göstərərkən ictimai maraqlara daha yaxşı xidmət edir, nəinki
bunu dərk edərək etdikdə” [83].
Avstriya iqtisadi məktəbinin parlaq nümayəndələrindən daha
biri, Lüdviq Fon Mizes (1881-1973) “Antikapitalist təfəkkür”
adlı əsərində cəmiyyətin üzvlərini iqtisadi tərəqqidə  oynadıqları
rola görə dörd sinifə bölürdü [52]:
1.
əldə  etdikləri  gəliri  əmanətlərə,  yığıma  yönəldənlər
(qazandıqları sərvəti-dəyəri istehlaka deyil, gələcək gəlirlərin
əldə edilməsi üçün yığıma yönəldənlər);
2.
emal  prosesinin  daim  təkmilləşdirilməsinə  yönələn
texno loqlar;
3.
yığımın təmərküzləşməsi ilə yaranan kapitalı və texno -
loji ideyaları tələbatları daha yaxşı ödəyən istehsala yönəldən
sahibkarlar;
4.
qeyri-mütərəqqi sinif - cəmiyyətin göstərilən üç qrupu-
nun  fəaliyyəti  nəticəsində  meydana  gələn  yeniliklərdən  fay-
dalanan digər üzvləri.
O yazırdı: “Bazar iqtisadiyyatının xarakterik cəhəti ondan
ibarətdir ki, bu sistemdə cəmiyyətin sayca azlıq təşkil edən bir-
inci üç sinfinin fəaliyyətinin nəticəsinin bölgüsündə əksəriyyət
təşkil  edən  qeyri-mütərəqqi  sinif  də  iştirak  edir.  Kapitalın
əhalinin artım tempini qabaqlayan yığım sürəti bir tərəfdən əmək
məhsuldarlığını  artırır,  digər  tərəfdən  isə  istehsal  xərclərini
azaltmağa imkan verir. Beləliklə, bazar prosesi sadə insana özgə
əməyinin nəticələrindən istifadə etməyə imkan verir. Bu sistem
cəmiyyətin azsaylı üç mütərəqqi sinfini çoxsaylı qeyri-mütərəqqi
sinifə xidmət etməyə vadar edir” [52].
Bazar sisteminin tarazlıq vəziyyəti məqsədli funksiyaların
44