ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

təqdim edirlər. Lakin, Smit yenilikçi sahibkarlarla “möhtəkir”ləri
fərqləndirməyin zəruri olduğunu qəbul edir və “möhtəkirlər”in
iqtisadi  sistemə  təsirinin  azaldılması  üçün  bazardan  fərqli
tənzimləyici normaların tətbiqini zəruri hesab edirdi [84].
Qiymətli kağızlar üzrə ilkin bazarda səhmlərin alınmasını in-
vestisiya qoyuluşu adlandırmaq olar, belə ki, bu səhmlərə görə
ödənilən pullar müəssisələrin genişləndirilməsinə, modernləş -
diril məsinə və ya yeni müəssisələrin yaradılmasına sərf oluna
bilər. Pul-kredit münasibətlərini müəyyən edən qiymətli kağız -
ların  alınmasına  sərf  olunan  və  həmçinin  səhmlərin  təkrar
bazarda satışı üzrə əməliyyatları (mövcud səhmlərin yenidən
alqı-satqısı) ilə bağlı olan pul vəsaitlərini isə investisiyalara aid
etmək  olmaz.  Qiymətli  kağızların  alış  və  satış  qiymətləri
arasındakı  fərq  bu  bazarın  iştirakçılarına  müəyyən  gəlir  əldə
etməyə  imkan  verir.  Bu  məqsədlər  üçün  istifadə  olunan  pul
vəsaitləri  isə  investisiya  tələbinə  aid  edilə  bilməz.  Qiymətli
kağızlar bazarındakı əməliyyatların irrasionallığı ondan ibarətdir
ki, səhmlərin qiymətinə  birjada əməliyyatları aparan brokerlər
daha çox təsir göstərirlər, nəinki investisiyaların real səmərəliliyi
meyarı ilə qərar qəbul edən sahibkarlar. Birja brokerlərini kapi-
tal  qoyuluşu  obyektinin  real  qiyməti  deyil,  kütləvi  bazarın
psixologiyasının  təsiri  ilə  bazarın  bu  obyekti  müəyyən  vaxt
keçdikdən sonra necə qiymətləndirəcəyi maraqlandırır. Təkrar
bazarda alıcını  səhmin proqnozlaşdırılan likvidliyi, yəni daha
yüksək  qiymətə  satılma  imkanları  maraqlandırır.  C.M.Keyns
belə hərəkətləri qiymətli kağızlarla möhtəkirlik adlandırırdı.
C.M.Keyns deyirdi ki, əgər möhtəkirlər sahibkarlığın rəvan
axınında sabun köpüyü kimi qalırlarsa, onda onlar ciddi ziyana
səbəb olmurlar. Sahibkarlığın möhtəkirlik burulğanında köpüyə
çevrildiyi  hal  isə  iqtisadi  sistem  üçün  çox  ciddi  təhlükədir.
Ölkədə istehsal kapitalının genişlənməsinin “qumar evləri”nin
fəaliyyətinin ikinci dərəcəli nəticəsi kimi baş verdiyi halda yaxşı
nəticələrin proqnozlaşdırılması çox çətindir [53].
Başqa  sözlə,  qiymətli  kağızlara  spekulyativ  tələb  real
 investisiyalar  üçün  istifadə  oluna  biləcək  pul  vəsaitlərini  bu
prosesdən yayındırır və “möhtəkir” (fiktiv) kapitalın böyüməsinə
gətirir.  
63