Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

2.6.  Elektromagnitli kuchlanish rostlagichlarining   tavsifnomasini yaxshilash 

 

a)  Rostlagich  yakorchasining  tebranish  chastotasini  orttirish  uchun  tezlatuvchi  qarshilikli  maxsus 

sxemalar ishlatiladi; 

b) 

Rostlagich  kontaktlari  orasida  hosil  bo‘ladigan  uchqunning  quvvatini  kamaytirish  maqsadida    ikki  

bosqichli  rostlagichlar qo‘llaniladi

 (masalan, RR-380 rusumidagi). 

v)  R

ostlagich  ishlaganda  chulg‘amning  temperaturasi  atrof  muhit  harorati  va  undan  o‘tayotgan  tok 

ta’sirida  +80

O 

C  gacha  ko‘tarilishi,  qarshiligi    r

o

      esa  25-30  %    ga  ortishi  mumkin.  Natijada  rostlagich 

chulg‘amidan  o‘tayotgan  tok  qiymati  kamayadi,  o‘zak  magnitlanishi  susayadi  va    generatorning 

rostlanilayotgan kuchlanishi belgilangan qiymatdan oshib ketadi. Masalan,14V li generatorning kuchlanishi 

belgilangan    qiymatdan    3,4-3,8  V  ga;    28  V  li  generatorniki  esa  -  6,8-7,6  V    gacha    ortishi    mumkin. 

Chulg‘am  haroratining  ortishini,    rostlagich    ishiga    ta’sirini  kamaytirish    maqsadida    quyidagi 

termokompensatsiya usullari ishlatiladi: 

 -  rostlagich chulg‘amiga ketma-ket nixrom yoki konstantandan tayyorlangan qarshilik  R

tk     

ulanadi. Bu 

materiallarning  qarshiligi    temperatura  ta’sirida  deyarli  o‘zgarmaydi,  shuning  uchun  rostlagich  chulg‘ami 

zanjiridagi  umumiy  qarshilikning  issiqlik  ta’sirida  ortishi  bir  necha  bor  kamayadi.  Masalan,  chulg‘am 

temperaturasi  +80

O

C ko‘tarilganda   R

TK

 ulangan chulg‘am zanjirining qarshiligi, asosan mis chulg‘amning 

qizishi  hisobiga 12,5 %  ga  ortadi.  Demak  generatorning  rostlanilayotgan kuchlanishi  ham  taxminan 12,5%  

ga  oshadi.    Shunday  qilib,  termokompensatsiya  qarshiligi  -  R

tk

      hisobiga,  temperatura  ta’siridan  generator 

kuchlanishining ortishini  qisman cheklash mumkin 

 - rostlagich yakorchasi termobimetall plastinaga (TBP)  o‘rnashtiriladi.  TBP - bir-biriga kavsharlangan 

ikkita  plastinadan  iborat  bo‘lib,  plastinalarning  biri  issiqlikdan  kengayish  koeffitsienti  juda  kichik  bo‘lgan   

invar-36 dan (tarkibida 63% temir, 36% nikel va boshqa metallar bo‘lgan qotishma) va ikkinchisi issiqlikdan 

kengayish    koeffitsienti  yuqori  bo‘lgan  materialdan,    masalan  xrom-nikelli  yoki  molibden-nikelli 

po‘latlardan tayyorlanadi. 

   TBP  ning    issiqlikdan    kengayish    koeffitsienti    kichik    bo‘lgan  plastinasi  rostlagichning  o‘zagiga 

qaratib  (ya’ni  pastga  ),    kengayish    koeffitsienti  katta  bo‘lgan  plastina  esa  yakorchaga  (  ya’ni  yuqoriga  ) 

qaratib  joylashtiriladi.  Rostlagich  chulg‘amining  harorati    oshganda    TBP  ham  qiziydi  va  plastina-larning 

issiqlikdan  kengayish  koeffitsienti  har  xil    bo‘lganligi    tufayli    u  rostlagichning  o‘zagi  tomonga  egilib, 

yakorchani  prujinaning  tortish  kuchiga  qarama-qarshi  bo‘lgan  tomonga  tortadi    va    shuning    uchun  

temperatura  oshganligi  sababli  o‘zakdagi  magnit  oqimi  kuchsizlansa  ham  kontaktlar  generatorning  

belgilangan    kuchlanish  qiymatida    uziladi.  YA’ni,  o‘zakdagi    magnit    maydonining  susayishi  yakorchani 

o‘zak tomonga egib, ular orasidagi tirqishcha  



  ni kamaytirish yo‘li bilan kompensatsiya qilinadi 

 -  magnit  shunt  ishlatiladi,  ya’ni  chulg‘am  o‘zagiga  temperature  ta’sirida  magnit  qarshiligini 

o‘zgartiruvchi magnit qo‘yiladi.