|
Ekspert tizimlardan foydalanish
va ularni yaratish
Ekspert tizimlar — bu sun'iy intellektning yorqin va tez rivojlanadigan
soha-
laridan biridir. ETlar maslahat beradi, tahlil qiladi, sinflarga ajratadi va diag-
noz qo'yadi. Ular odatda mutaxassis tomonidan ekspertiza o'tkazilib, yechiladi-
gan masalalarga yo'naltirilgandir. Protsedura tahlil ishlatadigan mashina dastur-
laridan farq qilib, ETlar deduktiv fikrlash asosida kichik predmet sohada ma-
salani hal etadi, bu tizimlar ko'pgina hollarda yaxshi tuzilmagan va aniqlan-
magan masalalarning yechimini topa olish bilan farqlanadi. Ular evristik qoi-
dalar yordamida masalani aniq bo'lmagan qismlarini mantiqan to'ldirishadi, bu
esa kerakli bilimlar yoki vaqt yetishmasligi bois butunlay tahlil qilib bo'lmaydi-
gan tizimlarga juda ham to'g'ri keladi. ETlarning afzal shundaki, ular bilimlar-
ni to'play olish, uzoq vaqt saqlash, eskilarini yangilay olish kabi xususiyatlar-
ga ega. Bu xususiyatlar ma'lum bir korxonada ma'lum vaqtgacha mutaxas-
sislarsiz, nisbatan mustaqil ishlash imkoniyatini yaratadi. Bilimlarni to'plash,
eng yaxshi va tekshirilgan yechimlarni qoilab, korxonada ishlayotgan mutaxas-
sislarning malakasini oshirish imkonini beradi. Sun'iy intellektning mashina sa-
noati va iqtisodda qo'llanishi ETlarga asoslangan. Ular yordamida mahsulot sifa-
tini oshirish va vaqtni tejash, shuningdek ish unumi va mutaxassis malakasini oshi-
rish yaxshi natijalar bermoqda.
Mahsulot tizimlari uchta asosiy komponentlardan iborat:
• Bilim bazalari yoki qoidalar to'plami;
• Ishchi xotira;
• Chiqarish mexanizmi.
Bu tizimda biror masala yechilganda: bilimlar bazasida kerakli qoidalar t
o'pla-
nadi, muayyan masalaga taalluqli to'plangan bilimlar, qoidalar asosiy ishchi xoti-
rasida ishlanadi va yangi qonun-qoidalar natija sifatida chiqarish mexanizmi
8
orqali olinadi. Odatda, logika masalalarini yechishda ikkita usul qo’llaniladi: birin-
chi usulda ishchi xotiralardagi boshlang'ich informatsiyani olish, boshqa yordam-
chi narsalardan foydalanib, qoidalarni qo'llash ishlari bajariladi. Bu usul to’g’ri
zanjirli fikrlash deyiladi. Bilimlarga asoslangan tizimlar qo'llanilish sohasin
i birnechta asosiy sinflarga guruhlash mumkin: bular tibbiyot diagnostikasi,
nazorat
qilish va boshqarish, mexanika va elektr qurilmalar
diagnostikasi,
o’qitish va hokazo.
Tibbiyot diagnostikasi.
Diagnostik tizimlar organizm faoliyati buzilishi va ular-
ni keltirib chiqarish sabablari orasidagi bog'liqlikni topish uchun xizmat qiladi.
MYCIN tizimi eng ko'p tarqalgan tizim hisoblanadi (u davolanayotgan odam
miningit yoki bakterial infeksiyalar yuqtiril-
ganda) diagnostika va kuzatuv olib borish uchun qo'llaniladi. Uning birinchi
g'oyasi 1970-yillar o’rtalarida Stendford Universitetida ishlab chiqilgan edi.
Ayni vaqtda bu tizim mutaxassis vrach kabi diagnoz qo'yish imkoniyatiga ega. U
shuningdek, kengaytirilgan bilimlar bazasiga ega. Bu esa uni tibbiyot sohasida qo'll
ash imkoniyatini yaratadi.
Prognozlash.
Prognozlash tizimlari ayni vaqtdagi holatga qarab kelib chiqu
v-chi natija va hodisalarni oldindan aytib berish imkoniyatiga ega. «Uollstrit egal-
lash» DASTUR tizimi bozorning konyunkturasini tahlil qilib, algoritmlarning sta-
tistik usullari yordamida siz uchun kapital mablag'ingizda yuqori samara bilan
foydalanishingizni maslahat berishi mumkin. Ular bilimlarga asoslangan tizim-
larga kirmaydi, chunki oddiy dasturlash protsedura va algoritmlari qo'llanilgan-
dir. Sizning mablag'ingizni bozor konyunkturasini o'rgangan holda aniq ko'paytira-
digan ETlar hali yaratilmagan bo'lsada, ob-havoni oldindan aytib beruvchi hosil-
dorlik va yo'lovchilarning sonini oldinda aniqlovchi ma'lumot tizimlari tobora
keng qo'llanilmoqda. Hatto shaxsiy Kompyuterga oddiy tizimni o'rnatib, siz
ob-
havo ma'lumotini olishingiz mumkin.
Rejalashtirish.
Rejalashtirish tizimlari ko'p o'zgaruvchilar ishlatiladigan masala-
9
larda aniq bir maqsadga erishish uchun qo'llaniladi. Savdo-sotiq sohasida Da-
mashqning «Informat» firmasi birinchilardan bo'lib, o'zining sotib oluvchilariga
foydalanuvchining talablari va imkoniyatiga mos keluvchi Kompyuter topish
imkoniyatini 15 minutli konsultatsiya sifatida firma ofisining zaliga o'rnatilgan 13
ta ishlab turuvchi stansiyalar yordamida amalga oshirdilar. Bundan tashqari
«Boeing» kompaniyasi ET larni kosmik stansiyalarni loyihalashtirish, vertolyotlar
ta'miri va samolyot dvigatellarining ishdan chiqish sabablarini topishda qo'lla-
moqdalar. DEC firmasi tomonidan ishlab chiqilgan XCON ekspert tizimi foy-
dalanuvchi talabiga mos kelgan holda VAX tipidagi Kompyuter tizimlarining tuzi-
lishini aniqlash yoki o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Shuningdek, DEC tomo-
nidan yanada kuchliroq bo'lgan XKEL tizimi ishlab chiqilgan. U XCON tizimi-
ning bilimlar omborini o'z ichiga olgani holda foydalanuvchiga kerakli tuzilish-
dagi hisoblash tizimini tanlash imkonini beradi. XKEL XCON dan farq qilgani
holda
interaktiv
bo’ladi.
Interpretatsiyalash.
Interpretatsiyalovchi tizimlar kuzatish natijalari asosida
ma'lum bir xulosani keltirib chiqarish imkoniyatiga egadir. Prokpector tizimi
interpretatsiyalash tipidagi mashhur tizimlardan biri hisoblanib, 9 ta ekspertning
bilimlarini o'zida jamlagandir. Ekspertizaning 9 ta usulini uyg'unlashtirgan ti-
zim katta qiymatdagi qazilma
boyliklarni aniqlab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
