Eksperimental psixologiya va praktikum

Mexanik va mantiqiy xotirani o’rganish natijalarini hisoblash va 
taxlil.
Unutish tormozlanishdagi xato tufayli yuz beradi, degan g’oyaga asoslangan 
yana bir metod mavjud (Bjork, 1989). Tadqiqotchilar ushbu nuqtai nazarni 
semantik xotiraga tormozlanish to’plami qismlari tomonidan ta’sir ko’rsatishni, 
so’nggi vaqtlarda esa epizodik xotirada unutishni tushuntirishda foydalandilar 

---

(qarang Nikerson, 1984; Roediger & Nili, 1982), Epizodik xotirada unutishga olib 
keladigan holatlarni o’rganish uchun qo’llaniladigan metodlardan biri avtoyuklash 
deb nomlanadi. (Anderson, Bjork, & Bjork, 2000; Anderson & Nili, 1996; 
Anderson & Spellman, 1995). Amaliy izlash paradigmasi o’z ichiga uch bosqichni 
qamrab oladi. Birinchi bosqichda ishtirokchilar bir nechta semantik toifalardagi 
so’zlarni o’rganadilar. Har bir toifada o’z toifasiga mos namuna keltirilgan, 
masalan so’zlar ro’yxatida “kiyim-tungi ko’ylak”, va “kiyim-maxsus kiyim” 
so’zlari paydo bo’lishi mumkin. Ikkinchi bosqichda ishtirokchilar bitta 
kategoriyadan predmetlarning ma’lum bir qismini ajratish amaliyotini oladilar.
Masalan, qandaydir so’z “pijama” so’zini eslash uchun signal bo’lishi kerak. 
Tadqiqotning uchinchi bosqichi yakunlovchi bo’lib, unda ishtirokchilar 
kategoriyalar nomini oladilar va ulardan ro’yxatdagi barcha so’zlarni esga tushirish 
so’raladi. Izlash paradigmasini qo’llash bilan olib boriladigan tadqiqotlar natijalari 
shuni ko’rsatdiki, ishtirokchilar izlash fazasi davrida so’zlar sharhining juda yuqori 
darajasiga 
egadirlar, 
biroq 
aynan 
shu 
kategoriyadan 
boshqa 
amalda 
qo’llanilmaydigan so’zlarni sharhlash ularda juda sayoz. Anderson va uning 
hamkasblari bu natijani izlash-amaliyot fazasi amaliy bo’lmagan faza elementini 
vaqtinchalik eslab bo’lmaydigan qilib qo’yashi isboti sifatida baholaydilar. Xuddi 
shu toifadagi amaliy bo’lmagan elementlarni bostirishga qo’shimcha ravishda 
Anderson va Spellman (1995) shuni aniqladilarki, mutlaqo farqli toifadagi 
elementlar agar ular amaliy toifa elementlaridan ba’zilariga o’xshash bo’lsa 
bostirilar ekan. Masalan izlash amaliyoti kiyim toifasidagi ba’zi bo’limlar uchun 
“belbog’” so’zi bilan bostirilish mumkin, qachonki u “charmdan” kategoriyasi 
a’zosi sifatida taqdim etilganda. Izlash amaliyoti paradigmasi shuningdek, guvoh 
xotira sohasidagi unutishni (Macrae & MacLeod, 1999)va ijtimoiy bilishni 
(Uil’yams va Zaks (2001) o’rganishga qaratilgan. Shaw, Bjork, & Xandala, 1995). 
Jumladan, izlash amaliyoti boshqa toifadagi o’xshash elementlar uchun xotiraning 
yomonlashuviga olib kelishi Williams va Zaks eksperimentlarida tasdiqlanmadi. 
SHunday qilib, izlash amaliyoti paradigmasi yordamida topilgan ba’zi natijalar 
ishonchliligini hali aniqlash zarur.