Экспериментал психология ва практикум

Иллюзияни тушунтириш борасида бир қатор назариялар мавжуд.

1. 
   Мюллер назарияси. Қайта тортиш вақтида дастлабки предметлар ўрганиш ҳосил қилиб қўяди. Оғир предмет мушакларда мослашишни келтириб чиқаради. Сўнгра бир хил оғирликдаги предметлар берилганда эса, анча оғир предметни кўтарган қўл импульсларида енгилдек туюлади. Ушбу назариянинг камчилиги фақат оғирлик иллюзиясини тушунтиришга хизмат қилиб, бошқа модалликдаги иллюзияларни тушунтиришда қўллаб бўлмайди.
   
2. 
   «Алдамчи кутилма» назарияси. Ушбу нзарияга кўра,
   

ҳар хил оғирликдаги предметларни такроран кўтарганда, текширилувчиларнинг бир қўлида анча оғирлик кузатилади. Назоратдаги кутилма эса алдамчи бўлиб қолади. Тажриба шуни кўрсатдики, текширилувчиларда назорат тажрибасида ўтказилган бир неча синовларда ҳосил бўладиган таассурот «алдамчи кутилма» назариясини инкор этишга олиб келди. Д.Н.Узнадзе тажрибаларида бу назарияга тескари маълумотлар келтирилади. Узнадзе тажрибаларининг дастлабки босқичида текширилувчилар гипноз ҳолатига туширилади ва унинг қўлига бир неча маротаба ҳар хил ҳажмли шарлар берилди. Назорат тажрибасида эса текширилувчилар гипноз ҳолатидан чиқарилади ва уларга бир хил ҳажмли предметлар тақдим этилди. Бунда контрастлик мавжуд бўлишига қарамай, улар дастлабки босқичдаги синовлар ҳақида ҳеч нарсани эслай олмайди.


4-шакл
Машғулот протокол бланки

№	Шар рақамлари	Текширилувчиларнинг жавоби	Ишончлилик даражаси баҳоси
1.
2.
….

3. Д.Н.Узнадзенинг установка назарияси. Инсоннинг ҳаёт тажрибаси жараёнида келажакдаги воқеа-ҳодисаларни олдиндан идрок этишга тайёрловчи маълум ички ҳолат шаклланади. Бу ҳолатлар бир томондан онгсизлик характерини, бошқа томондан эса онгимизнинг моҳиятини акс эттирувчи ва йўналтирувчи омилларга боғлиқ бўлади.. Д.Н.Узнадзе бу ҳолатни “установка” деб атаган.