Экспериментал психология ва практикум

2. Мавзу Психологик ўлчовлар кўриниши
Маълумотлар ишочлиги нафақат режадаги информатсиялар мазмун ва моҳиятига балки саволлар қурилмасига ҳам боғлиқ.
Очиқ саволлар. Тадқиқот соҳалари ва назорат функтсияларини аниқлаш босқичида ижобий натижаларга эришиш мумкин. Эркин шаклдаги жавоб респондент фикрлари, қарашлари, кайфияти, уларни безоталантираётган муаммолар ва улар ичида доминант ғояларни ёритилишига жалб этиши тахмин қилинади. Бундан ташқари кишилар ўзларининг одатий кундалик ҳаётидаги ўзига хос томонларини кўрсатадилар.
Масалан, шаҳарда истиқомат қилувчи оилалар турмуш тарзини ўрганганда ёпиқ саволда: «Қуйида кўрсатилган жавоблардан қайси бири сизнинг турмушингиздан ўрин олган» жавоблар шкаласини ижобийдан салбийга томон кўрсатилган; очиқ саволда эса: «Оилангизда сизни нима кўпроқ руҳлантиради?» жавоб эркин равишда кутилди. Бундан олинган маълумотлар контент – анализ ёрдамида солиштириб таҳлил қилинади.
Албатта маълумотлар (очиқ ва ёпиқ савол) бир-бирига тўла мос келмайди. Назорат саволи бўлмиш очиқ савол билан тўлдирилган, ёпиқ саволлардан олинган жавоблар (маълумотлар) интерпретатсияси очиқ асосланган бўлади. Оилавий турмуш тазини тадқиқ этишда ёпиқ саволда турмуш ўртоқлар орасидаги муносабат ва болаларга муносабатни қизиқишлари доираси белгиланган бўлса, очиқ саволда болалар нисбатан юқори рағбатлантирувчи омил, эр-хотин ўртасидаги муносабатлар эса зўриқиш омили эканлиги аниқланди.
Очиқ саволларнинг камчилиги сифатида баҳолаш системасига мослашиш мушкуллиги ва таҳлил этишда турли қийинчиликларни айтиш мумкин.
Ёпиқ саволлар жавобларнинг қатий изоҳланишига мойиллиги билан фарқланади. Масалан, РАН психология институти 1992 йилда ўтказган мониторинг тадқиқотида ёпиқ савол шакли қуйидагича ташкил этилди (жадвал).
Ёпиқ савол: «Бугунги кунда ярим йил олдинги турмуш аҳволингизни айрим шароитларини қандай баҳолайсиз?»
Ёпиқ саволлар иқтисодий жиҳатдан тежамкорлиги туфайли тадқиқотчилар томонидан тез-тез қўлланилади. Улларни қўйилишини талаб этадиган асосий жиҳатлар тартиби: