Ekonomika fakulteti

Kárxananıń xizmetkerler potencialı hám strukturalıq dúzilisi.
Zamanagóy kárxanalar iskerliginde miynet quralları hám miynet predmetlerinen tısqarı xızmetkerler de úlken áhmiyetke iye. Áyne xızmetkerler islep shıǵarıwdı basqarıp, ámeldegi hám keleshektegi joybarlawdı ámelge asıradı hám de islep shıǵarıw quralların paydalanıwǵa kirgizedi. Xızmetkerlerdiń kásiplik ilmiy tájriybesi qanshelli joqarı bolsa, kárxanalardıń ekonomikalıq hám islep shıǵarıw kórsetkishleri sonshalıq jaqsı boladı. Kárxananıń “miynet resursları”, “xızmetkerler”, “personal” túsiniklerin, eger, olar ortasında metaforalıq mániste aytqanda “Kitay diywali” joq sonda da olar xızmetkerler potencialın qáliplestiriw hám olardan paydalanıwda birdey qollansa da, bir-birinen parıqlaw kerek. Potencial (potencial ) túsiniginiń ózi latin tilinen alınǵan bolıp (potentia), múmkinshilik, kúsh-quwat, jasırıw, múmkinshilik mánisin ańlatadı. Sózlik hám qollanbalarda ol ámeldegi hám háreketke keltiriliwi, málim bir maqsetlerge erisiw ushın paydalanıw múmkin bolǵan qural, rezerv, derek dep kórsetilgen. Xızmetkerler potencialı - miynet resurslariniń ulıwma sanı hám jinsi, jası, maǵlıwmatı, kásiplik kónlikpeleri, kárxananıń ol yamasa bul buwınlarında hám jámiyetshilik óndirisinde qatnasıwı menen ańlatpalanıwshı miynet resursları yamasa múmkinshiliklerin ańlatadı. Xızmetkerler potencialı jámiyet miynet potencialınıń strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Kárxana miynet potencialı qandayda bir názerde tutılǵan jumıstı (iskerlikti) málim bir waqıtta orınlawǵa ılayıq bolǵan túrli ilmiy tájriybege iye barlıq jumısshı hám xizmetkerler kompleksi bolıp tabıladı. Analiz qılıw ushın onı natural hám baha kórsetkishlerinde ańlatıw kerek. Bul onıń quramında kórinetuǵın boladı. Xızmetkerler kárxanada miynet menen bánt bolǵan hám de kárxana jeke quramına kiretuǵın túrli kásiplik qaniygelik gruppalar daǵı xızmetkerler kompleksi bolıp tabıladı.
Kárxanalarda jumısshı kúshi hám ulıwma xızmetkerler potencialınan nátiyjeli paydalanıwǵa tómendegi faktorlar tásir kórsetedi: xızmetkerlerdiń materiallıq mápdarlıǵı, átirap -ortalıq, intellektual, fizikalıq hám nervlar kernewi, basqarıw usılları hám taǵı basqalar. Ásirese, miynet ushın social sharayatlar jaratıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Kárxana personali yamasa xızmetkerler quramı jáne onıń ózgeriwi málim bir sapa, muǵdar hám strukturalıq xarakteristikalarǵa iye bolıp, olardan iskerlikti joybarlaw hám esapqa alıwda paydalanıladı.
Xızmetkerler potencialı muǵdarlıq xarakteristika beriwden tısqarı kárxana personalining sapa xarakteristikası da zárúrli áhmiyetke iye bolıp, ol kárxana xızmetkerleriniń usı óndiriske kásiplik hám qaniygelik tárepten jaramlılıq dárejesi menen anıqlanadı. Bul jerde birinshi orınǵa “qánigelik”, “kásip”, “ilmiy tájriybe” sıyaqlı túsinikler shıǵadı. Qánigelik insanda málim bir túrdegi islerdi orınlaw ushın zárúr bolǵan bilim hám kónlikpeler kompleksiniń bar ekenligi menen xarakterlenedi. Mısalı, ekonomist, buxgalter, finanschi yamasa texnikalıq tilde - mexanik, qurıwshı, energetikalıq, geolog hám basqalar. Jumısshılardıń bilim hám qábiletlerine bolǵan talap birden-bir tarifmalakaviy málimlemesinde (YaTMM), (MTP) hám xizmetkerlerge bolsa lawazımlar ilmiy tájriybesi málimlemede sáwlelendirilgen. Bul hújjetler tiykarında kárxanalar jumısshı hám xizmetkerler tariflariga ózgertiwler kirgizedıler. Kásip iskerliginiń arnawlı hám tar kórinistegi túri bolıp, qánigelik sıyaqlı teoriyalıq bilim hám ámeliy kónlikpelerdi talap qilsa-de, qánigelikten ayrıqsha túrde óndiristiń ayriqsha qásiyetlerinen kelip shıǵıp qosımsha kónlikpelerdi de talap etedi.