Ekonomika fakulteti

Kárxana miynet potencialı nátiyjeliligin bahalaw kriteriyası.
Bazar munasábetleri sharayatında kárxanalarda eń zárúrli social hám miynet kórsetkishleri miynet resurslarini tolıq jumıs menen támiyinlew, xızmetkerlerdiń islewi hám tuwrı ekonomikaǵa erisiw ushın normal sharayatlardı jaratıw hám haqılı mıynet haqın asırıw, Jumısshılardıń ósiwi hám sapası. Bul ekonomikalıq maqsetlerdi ámelge asırıwda miynet resursları úlken rol oynawǵa mólsherlengen. Miynet resursları xalıqtıń fizikalıq hám intellektuallıq miynet múmkinshilikleri bolǵan fizikalıq hám intellektuallıq miynet múmkinshilikleri menen isleytuǵın yamasa xizmet kórsetiwge ılayıq, I. E. Miynet resursları, bir tárepden, ekonomikada bánt bolǵanlar hám basqa tárepden basıp alinmagan adamlar kiredi, biraq islewge ılayıq. Sonday etip, miynet resursları haqıyqıy hám potencial jumısshılardan ibarat. Kerekli miynet resurslarına iye bolǵan kárxanalardıń etarli dárejede támiyinlew, olardıń aqılǵa say paydalanıwları, miynet ónimliligi ónim kólemin asırıw hám islep shıǵarıw natiyjeliligin asırıw ushın úlken áhmiyetke iye. Atap aytqanda, miynet kólemi hám olardan paydalanıw natiyjeliligi, úskeneler, mashinalar, mexanizmlerdi, mexanizmlerden paydalanıwdıń natiyjeliligi, islep shıǵarıw kólemi, paydası nátiyjesinde paydalanıw natiyjeliligi hám basqa bir qatar basqa ekonomikalıq kórsetkishler anıqlandi. Kompaniya xızmetkerleri - payda yamasa dáramat alıw hám olardıń materiallıq mútajliklerin qandırıwǵa qaratılǵan birden-bir islep shıǵarıw iskerligi menen shuǵıllanatuǵın birpara taypalar hám kásipler kompleksi.
Bazar sharayatında hár bir kárxana xızmetkerleriniń zárúr kásiplik ilmiy tájriybesi quramı miynet bazarı hám óndiriste iskerlik júrgizeip atırǵan nızamlar hám jetkizip beriw tuwrısındaǵı nızamlardı esapqa alǵan halda qáliplestiredi. Jergilikli kárxanalar, shólkemler hám firmalarda barlıq xızmetkerler barlıq xızmetkerlerdi eki gruppaǵa bolıw ushın qabılladılar : sanaat hám sanaat hám uǵımsız xızmetkerler. Sanaat hám islep shıǵarıw boyınsha xızmetkerler (PPP) - tiykarǵı iskerliginiń xızmetkerleri - kárxananıń tiykarǵı iskerligi menen baylanıslı miynet operatsiyaları hám islep shıǵarıw hám kárxanalardı basqarıw hám basqalardı islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw, islep shıǵarıw hám kárxanalardı basqarıw hám basqalardı islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw. PPP xızmetkerleri jumısshılarǵa hám xızmetkerlerge bólingen. Jumısshılarǵa miynet ónimleri, ónimlerdiń háreketi hám háreketine, olardıń jumısın baqlaw hám olardıń jumısların baqlaw, ónim sapasın baqlaw hám islep shıǵarıw procesiniń basqa túrlerine tásir kórsetetuǵın shaxslar qatarına kiredi. Xızmetkerlerdiń bir bólegi retinde menejerler, qánigeler hám basqa xızmetkerler (ofis, buxgalteriya esabı hám basqalar ) ajıratıwadı. Barlıq jumıs jaylarında normal jumıs sharayatların jaratıw túrli taypa daǵı xızmetkerlerdi joqarı miynet dáramatları ushın tiykar bolıp xızmet etedi.
Insan iskerliginiń iskerligi jáne onıń miynet nátiyjeleri kóplegen faktorlar menen belgilenedi, olar arasında miynet shártleri, onıń salmaǵı hám intensivligi birinshi orınlardan biri bolǵan birinshi orınlardan biri bolǵan. Sol sebepli miynetten aqılǵa say paydalanıw, xızmetkerlerdiń maqul túsetuǵın miynet hám isbilermenlik, yaǵnıy intellektual, fizikalıq hám isbilermenlik ushın tiyisli sharayatlarda barlıq kárxanalarda múlkshilikti jaratıwdı támiyinlewi kerek. Ekonomikalıq iskerliginiń tuwrı bahalanishi tekǵana kárxananıń iskerligin ámelge asırıwǵa, bálki eń nátiyjeli, tiyisli miynet, materiallıq qayta islew, joybarlastırılǵan wazıypa boyınsha esapqa alınbaǵan rezervlerdi anıqlaw, wazıypalar dárejesinde esaptı anıqlaytuǵın rezervlerdi anıqlaw imkaniyatın beredi. hám sol tiykarda jańa wazıypalardı, OvER Qonaq jámáátleri talay qızǵın jobalardı anıqlaw ushın. Kárxana xızmetkerleri kásipler, qánigelikler hám ilmiy tájriybeler tárepinen tarqatıladı. Kásip sanaat tarawlarında arnawlı bir jumıstı orınlaw ushın zárúr bolǵan teoriyalıq bilim hám ámeliy kónlikpeler kompleksi menen xarakterlenedi. Bul ónim tárepinen jaratılǵan jumıs hám bul tarawda óndiristiń ayriqsha shártleri menen aldınan belgilenedi. Qánigeligi - kásipte miynetti jáne de rawajlandırıw. ol qánigelikligi ushın málim bir quramalılıq jumısın orınlaw qábiletin xarakteristikalaydı. Kárxanalardıń miynet resursları (kadrlar ) hár bir kárxananıń tiykarǵı dáregi, olardan paydalanıw sapası hám natiyjeliligi boyınsha hár bir kárxananıń tiykarǵı dáregi esaplanadı, olardan paydalanıw nátiyjeleri hám básekige shıdamlılıǵı kóp tárepten baylanıslı. Miynet resursları óndiristiń materialları hám haqıyqıy elementlerin júrgizedi. Kárxananıń ónimi, bahası hám paydasın jaratıń.
Miynet resurslarınan paydalanıw natiyjeliligin asırıwdıń áhmiyeti sonnan ibarat, bul, milliy ekonomika, onıń barlıq tarmaqları, sonday-aq azıq-túlik sanaatı básekiles isley almaydı. Óytkeni, miynet resurslarınan paydalanıw natiyjeliligi boyınsha, miynet ónimliligi kózqarasınan, Rossiyada rawajlanǵan mámleketlikler artında sezilerli dárejede orqada qalıp atır. Rossiyada jumıs salıstırǵanda kem óndiriwshi hám soǵan kóre, kem mıynet haqı. Rezervlar mámlekette miynet resurslarınan paydalanıw natiyjeliligin asıradı, olardı ılajı bolǵanınsha tezirek ámelge asırıw ushın zárúr.
Miynet ónimliligin asırıwdıń tábiyiy ekonomikalıq nátiyjesi áhmiyetli. Hátte miynet ońimdarlıǵınıń kóbeyiwi de tek tek tek 1 procentlik milliardlap rubllar ushın ónim islep shıǵarıwdı kóbeytiwdi támiyinleydi. Sonday etip, miynet resursları basqa ekonomikalıq resurslarınıń barlıq túrlerinen tupten parıq etedi. Olar social óndiristiń sheshiwshi hám aktiv faktorı. Miynet resursları sanınıń ózgeriwi tikkeley tuwılıw dárejesi hám ólim dárejesi, tálimdiń dawam etiw waqti, miynetke uqıplı hám pensiya jasına kiretuǵın shaxslar sanınıń qatnası menen belgilenedi Xızmetkerdiń miynet potencialı - onıń miynet iskerliginde qatnasıw shegaraların, jumısshına iye bolǵan miynet muǵdarı hám sapasın belgileytuǵın xızmetkerdiń múmkinshilikleri. Xızmetkerdiń miynet potencialı onıń insan resursları arqalı kórinetuǵın boladı. Xızmetkerdiń miynet potencialınıń tiykarın tábiyaatqa tán pazıyletler (sog'liq ushın múmkinshilikler, dóretiwshilik) quraydı.
Xızmetkerdiń miynet potencialı tómendegilerdi óz ishine aladı :
1) Psixofiziologikalıq potencial - insannıń qábiletleri hám beyimligi, onıń den sawlıǵın, islewi, shıdamlılıǵı, nerv sistemasınıń túri hám basqalar ;
2) Ilmiy tájriybe potencialı - xızmetkerdiń málim bir mazmun hám quramalılıqta islew qábiletin belgileytuǵın ulıwma hám arnawlı bilimler, miynet qábiletleri hám qábiletleri kólemi, tereńligi hám kóp qırlılıǵı ;
3) Jeke potencial - puqaralıq sana-sezimine jáne social etuklik dárejesi, jumısshı tárepinen miynetke bolǵan munasábet normalarini, jumıs dúnyası daǵı qádiriyat baǵdarları, qızıǵıwshılıqları, mútajliklerin ózlestiriw dárejesi.
4) Xızmetkerdiń miynet potencialı psixofiziologikalıq, ilmiy tájriybe hám jeke potencialdı rawajlandırıwda óz-ara shártlesiw dárejesine baylanıslı.
Shólkemniń miynet potencialı - shólkemdiń miynet jámááti ilimiy-texnikalıq rawajlanıw dárejesinde bolıwı múmkin bolǵan
Miynettiń múmkin bolǵan muǵdarı hám sapası. Shólkemdiń miynet potencialı insan iskerligin materiallıqlashtirishning konkret forması bolıp, shólkemdiń kadrlar potencialı retinde onıń sapa qásiyetleri jıyındısında alınǵan jekelestirilgen jumısshı kúshi wazıypasın atqaradı.
Shólkemdiń miynet potencialı mudami sistema retinde kóbirek muǵdar onıń strukturalıq bólimleri - bólek jumısshılardıń individual miynet potencialı. Jumısshılardıń birden-bir hám úzliksiz túrde islengen miynet procesine qosılıwınıń ózi kollektiv miynet nátiyjesin keltirip shıǵaradı, bul jumısshılardıń individual háreketleri kúshleri jıyındısınan asıp ketedi.
Sonday etip, eger insannıń fizikalıq hám ruwxıy qábiletleri jámi shaxstıń miynet potencialınıń tasdiyqı bolsa, ol halda hár qıylı adamlardıń birgeliktegi iskerliginen kelip shıǵıs islep shıǵarıw kúshi kárxana komandasınıń miynet potencialınıń tiykarı bolıp tabıladı. Sonı esta saqlaw kerek, miynet jámáátleri kárxananıń aymaqlıq jaylasıwı, sanaat tarawı, islep shıǵarıw kólemi, jası hám jinsi quramı hám basqalarǵa qaray hár túrlı potencialǵa iye, bunnan tısqarı hár bir kárxana jámáátti qáliplestiriwdiń ayriqsha qásiyetlerine, miynet dástúrlerinege hám xızmetkerler ortasındaǵı munasábetlerge iye. Sonlıqtan, insannıń miynet potencialı bul onıń hár túrlı pazıyletleri, yaǵnıy fizikalıq, intellektual, intellektuallıq hám kásiplik qábiletleriniń birlespesi bolıp tabıladı. Óz gezeginde, shólkemdiń miynet potencialı bul olardıń miynet psixofiziologikalıq qásiyetlerin, kásiplik bilim dárejesi hám tóplanǵan tájiriybeni esapqa alǵan halda islep shıǵarıw processinde, xızmetlerdi kórsetiwde miynet resurslariniń múmkin bolǵan qatnasıwınıń shegara ma`nisi bolıp tabıladı.